Teknolojide yaşanan gelişimler, bilgisayar dünyasını da yüksek oranda etkiledi. Bilgisayarlar, gerek görünüm gerekse iç donanım açısından birçok yenilikle kullanıcılarına hizmet veriyorlar. Teknolojik cihazlar, ileri teknolojiye adapte olabilmek için neredeyse birçok açıdan değişti. Değişen özelliklerden bir kısmı da yazılımla ilgi oluyor. Bilgisayar yazılımı denilince de akıllara direkt BIOS ve UEFI gelmektedir. Bilgisayar kullanıcısıysanız BIOS sözcüğüne hakim olma ihtimaliniz yüksektir. Ancak herkes UEFI terimine tam olarak aşina olmayabilir. Peki UEFI nedir?
Bir bilgisayar satın aldığınızda ya da yeni model bir anakartı incelediğinizde üzerinde UEFI ve BIOS simgelerini görebilmeniz mümkündür. Hatta eski nesil anakartlarda bu simgeler yer almıyordu. Bundan dolayı bu ifadelerin ne anlama geldiği hakkında da yeterli bilgiye sahip olmayabilirsiniz.
Gelişen teknolojiye adapte olamayan yazılımlar veya programlar yerine, bu yazılımların ve programların daha gelişmiş versiyonları gelmektedir. Birçoğunda olduğu gibi BIOS yazılımındaki bazı eksiklikler nedeniyle de yerine UEFI gelmiştir. Peki UEFI nedir? BIOS ile farkları nelerdir? Bu konulara değinmeden önce ilk olarak BIOS kavramından bahsetmek daha doğru olacaktır. Daha sonrasında UEFI kavramına daha yakından bakacağız.
İçindekiler
BIOS Nedir?
BIOS teriminin açılımı, ‘Basic Input Output System’ şeklindedir. Türkçesi ise ‘Temel Giriş-Çıkış Sistemi’ biçimindedir. BIOS, bilgisayarınızın anakartındaki çipte yer alan küçük bir yazılımdır. Bu yazılım, bilgisayarınızı başlattığınızda yüklenir ve bilgisayarınızın donanım bileşenlerini uyandırır. Bilgisayarınızın bu donanım ve yazılımlarının düzgün çalışmasında BIOS oldukça etkilidir. Sonrasında ise işletim sisteminin önyükleyicisini çalıştırmaktadır.
BIOS ekranında, çeşitli ayarlar yapmak mümkündür. BIOS ekranı, cihazınızın donanım yapılandırmasını, sistem saatini ve önyükleme ayarlarına ulaşmanıza imkan sağlamaktadır. Bu BIOS ekranına ulaşmak için bilgisayarınızın modeline göre genellikle Esc, F2, F10 veya Delete tuşlarından birine basarak erişim sağlamanız gerekmektedir. Herhangi bir ayar kaydetme işleminde bu kayıt, anakartın kendi belleğinde yer alır.
BIOS, işletim sisteminizi başlatmadan önce POST ya da açılış testinden geçmektedir. Bu sırada donanım yapılandırmasının geçerliliğini ve düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol etmektedir. Bu süreçte BIOS bir sorunla karşılaşırsa, hata mesajı alırsınız veya bir uyarı sesiyle karşılaşırsınız. Bilgisayarınızın önyüklemesi bittikten sonra BIOS, aygıtta yer alan ‘Ana Önyükleme Kaydı’ ya da ‘MBR’ araması yapar ve önyükleyiciyi başlatmak için bunları kullanır.
Ayrıca BIOS ekranında CMOS adında bir terim de görmeniz olasıdır. Bu terimin açılımı ‘Complementary Metal Oxide Semiconductor’ şeklindedir. Türkçesi ise ‘Bütünleyici Metal Oksit Yarı İletken’ biçimindedir. CMOS, BIOS’un anakart üzerindeki çeşitli ayarları sakladığı pil destekli belleği ifade etmektedir. Bu yöntem, günümüzde flash bellekle değişiklik göstermiştir.
BIOS teriminin ne olduğu hakkında bilgi vermiş olduk. Peki günümüzde BIOS’tan daha çok karşımıza çıkmaya başlayan UEFI nedir? Yazımızın devamında gelin hep birlikte UEFI terimine daha yakından bakalım.
UEFI Nedir?
UEFI sözcüğünün açılımı, ‘Unified Extensible Firmware Interface’ şeklindedir. Türkçesi ise ‘Birleşik Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arayüzü’ biçimindedir. UEFI, BIOS’un yerine geçmeye başlayan yeni nesil anakart yazılımıdır. Bu yazılım, anakartın içindeki işletim sistemini kullanıyormuşsunuz gibi hissettirir. UEFI, bilgisayarın ana kartında yer alan özel bellenim ile çalışmaktadır. BIOS’ta da olduğu gibi UEFI’nin kurulumu anakartın üretim sürecinde gerçekleşmektedir.
UEFI, bilgisayar başlarken çalışan ilk yazılımdır diyebiliriz. Bu yazılım, donanım bileşenlerinden hangilerinin bağlı olup olmadığını kontrol etmektedir. Sonrasında ise bileşenleri uyandırıp işletim sistemine göndermektedir. UEFI ortamında yer alan 3 tür vardır. Bunlar; uygulamalar, işletim sistemi yükleyici ve sürücüler şeklindedir.
Uygulamalarda komutlar, tanılama yardımcı programları ve flash yardımcı programları yer almaktadır. İşletim sistemi yükleyicisindeyse sistem kaynaklarını başlatma, yükleme, önyükleme hizmetlerini ve sürücülerini serbest bırakma işlemleri yer almaktadır. Sürücülerde de çekirdek sabit yazılımı, önyükleme yöneticisi ve diğer UEFI uygulamalarının sürücüleri yer almaktadır.
Böylelikle UEFI nedir sorusunun yanıtını da vermiş olduk. Aslında UEFI, BIOS’un gelişmiş bir arayüzüdür desek yanlış olmayacaktır.
UEFI’ın Tarihi
UEFI nedir sorusunun yanıtını daha anlaşılır şekilde vermemiz için, UEFI’ın tarihi hakkında da bilgi vermemiz gerektiğini düşünüyoruz. Aslında UEFI kavramı, BIOS’un daha gelişmiş bir arayüzü olarak bilindiği için bu kavramın teknoloji dünyasına yakın zamanda girdiği varsayılabilir. Ancak bu kavram, sanıldığı kadar yeni değil diyebiliriz.
Intel, 1998 yılında BIOS yazılımının yerine geçecek şekilde bir yazılım, bir arayüz tasarlamaya başlamıştır. Itanium işlemcisi ile 2002 yılında EFI adlı programı kurmuştur. Bu programın açılımı ise ‘Extensible Firmware Interface’ şeklindedir. Ancak bu yazılım üzerinde çalışan tek şirket Intel olmadı. Çeşitli teknoloji üreticileri de bu süreçte Intel’e geliştirme aşamasında yardımcı oldular.
Sonrasında EFI programının adı, UEFI olarak değişime uğramıştır. Benzersiz anlamına gelen Unified sözcüğü de UEFI teriminin ‘U’ harfinin eklenmesiyle oluşmuştur. Aslında bu kavram, BIOS terimi kadar karşımıza çıkmamaktadır. Ayrıca bu terim, çok daha sonradan ortaya çıkmış gibi gelmektedir.
BIOS’un Artık Güncel Olmamasının Nedeni Nedir?
UEFI nedir sorusunun yanıtına ek olarak, BIOS’un neden güncel olmadığıyla ilgili de bilgi vermemiz faydalı olacaktır. Çünkü UEFI, BIOS’un güncel olmamasından kaynaklı olarak ortaya çıkmıştır. BIOS, uzun süredir bilgisayar sisteminde yer almaktadır. Hatta 1980’li yıllarda piyasada olan MS-DOS bilgisayarlarda bile BIOS vardı. Ancak BIOS, pek fazla gelişim sağlamadı. Bu nedenle de uzun süredir güncel değildir.
Tabii BIOS, zamanında belli düzeyde gelişmişti. BIOS’ta, ACPI (Gelişmiş Yapılandırma ve Güç Arayüzü) da olmak üzere çeşitli uzantılar gelişti. Bu da BIOS’un aygıt yapılandırmasına ve güç yönetim işlevlerine olanak sağlamış oldu. Ancak BIOS, buna rağmen teknolojiyle aynı hızda ve oranda gelişme sağlamadı.
BIOS’un bazı sınırlamaları mevcuttur. BIOS sistemlerde sadece 1 veya 2 TB boyutundan küçük sürücülere önyükleme yapma olanağı vardır. Dolayısıyla daha üst boyuttaki sürücülere önyükleme yapma ihtimali yoktur. Bu sınırlamanın nedeni, BIOS’un ‘Ana Önyükleme Kaydı’ sisteminin çalışma biçimiyle ilgilidir.
Ayrıca BIOS’un işlemci boyutu da 16 bitle sınırlıdır. Bu da birden çok donanım aygıtının aynı anda başlamasında soruna yol açmaktadır. Dolayısıyla, işlemler sırasında yavaşlama olmaktadır. BIOS’un zamanla gelişime ve değişime uğraması gerekmekteydi. Ancak bu gelişim ve değişim olmadığı için UEFI arayüzü ortaya çıktı.
Böylelikle UEFI nedir sorusuna ek olarak BIOS’un neden güncel olmadığıyla ilgili de bilgi vermiş olduk. UEFI ve BIOS arasında belli ölçüde farklılıklar olduğu ortadadır. Bu farklılıklar hakkında da bilgi vermemiş iyi olacaktır.
UEFI ile BIOS Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?
UEFI nedir sorusunun yanıtını daha iyi anlatmak için UEFI ile BIOS arasındaki farklılıklardan söz etmemizin faydalı olacağını düşündük. Şimdi bu farklılıklardan bahsedelim. UEFI, uzaktan sorun giderme ve konfigürasyon durumlarında yardımcı olacak üretici yazılımının ağ oluşturma özelliğini desteklemektedir. Ancak BIOS ile yapılandırma işlemi için fiziksel olarak bilgisayarın önüne oturup uğraşmanız gerekecektir.
Genel olarak UEFI, bilgisayarın donanımı ve yazılımı üstünde çalışan bir işletim sistemidir. Bu nedenle UEFI, BIOS’tan daha fazlasını yapma gücüne sahiptir. Anakarttaki flash bellekte yer alır ve önyükleme anında sabit sürücü üzerinden ağ paylaşım yüklemesi yapma durumundadır.
BIOS, 2 TB boyutundan daha küçük sürücülerde işlem yaparken UEFI, 9 TB boyutuna kadar sürücülerde işlem yapma gücündedir. UEFI daha hızlı önyükleme sağlarken BIOS, UEFI’a göre daha yavaş kalmaktadır. UEFI’ın ayrı bir sürücü desteği varken BIOS’un ROM’da depolanan sürücü desteği vardır. Dolayısıyla BIOS üzerinden ürün yazılımını güncellemek daha zor olmaktadır.
UEFI’ın BIOS’tan bir diğer farkı ise bilgisayarın yetkisiz uygulamalardan açılmasını engelleyen bir ‘Güvenlik Önyükleme’ sisteminin olmasıdır. Bu sistem, rootkit önlemesinde yardımcı olur. Tabii aynı zamanda, geri kalan işletim sistemlerini imzasız olarak gördüğü için çift önyüklemeyi engellemektedir.
Son olarak UEFI, 32 bit ya da 64 bit modunda çalışırken BIOS, 16 bit modunda çalışmaktadır. Dolayısıyla UEFI, BIOS’un aksine o an fare ile gezinme sağlamaktadır. Böylelikle UEFI ile BIOS arasındaki farklılıklardan da söz etmiş olduk. Şimdi ise UEFI’ın avantajlarından bahsedeceğiz.
UEFI’ın Avantajları Nelerdir?
UEFI nedir sorusunun yanıtına ek olarak UEFI’ın avantajlarından da bahsetmemiz iyi olacak diye düşündük. UEFI sisteminde en önemli avantajlardan biri, daha hızlı önyükleme yapması ve daha büyük birincil sürücülere sahip olmasıdır.
2 TB’dan daha yüksek boyutta sürücülerde işlem yapması da UEFI’ın bir diğer avantajıdır. Bu sayede, yeni nesil ve yüksek boyutlu cihazlarda UEFI kullanımı daha iyi olacaktır. UEFI, GUID (Genel Benzersiz Tanımlayıcı) yapısını kullanmaktadır. GUID sayesinde 9 ZB büyüklüğündeki sabit disklerden önyükleme olanağınız olacaktır. Dolayısıyla UEFI, her sürücüyü yönetmek konusunda pek bir sıkıntı çekmeyecektir.
BIOS, bilgisayar tamiri bakımından yetersizdir. Bilgisayar başlatma anında bir sorun yaşanıyorsa, bunun çözümü için teknisyen gerekmektedir. BIOS, ağ oluşturmayı desteklememektedir. Uzaktan sorun giderme konusunda da yetersizdir. Ancak UEFI ile temel onarım sağlama mümkündür.
İş kullanımı için de UEFI, bilgisayarın kullanım ömrü süresince BIOS’tan daha ucuza destekleme sağlayacaktır. Güvenli önyükleme sistemi, donanıma anında erişme gücü konusunda UEFI daha iyidir. Tüm bunların yanında UEFI, Windows’ta çok daha hızlı başlamaktadır.
Ayrıca UEFI, özel önyükleyici kullanımı olmadan aynı anda birden çok işletim sistemini bir bilgisayarda kullanmaya olanak sağlayan bir önyükleyicisine sahiptir. UEFI’ı güncellemek de oldukça kolaydır ve güvenlidir. UEFI, virüslerin sızmasına karşı da yeterli bir koruma sistemine sahiptir. Son olarak UEFI, 32 bit ve 64 bit modunda yüksek bir çalışma moduna sahiptir. Böylelikle, UEFI’ın avantajlarından da bahsetmiş olduk. Son olarak, UEFI’ın dezavantajlarından söz edelim.
UEFI’ın Dezavantajları Nelerdir?
Yazımızda son olarak, UEFI’ın dezavantajlarından da söz etmek istedik. UEFI’ın dezavantajları, avantajlarından daha azdır. UEFI ile ilgili en büyük dezavantajlarından biri, donanım ve ve yazılım desteği şeklindedir. Düzgün çalışması için de donanım ve işletim sistemine uygun biçimde desteklenmesi için de belli işlemler yapmak gerekmektedir. Ayrıca UEFI, klavye ve metin tabanlı kullanıcı arayüzüne sahip değildir.
Genel Değerlendirme
Yazımızda UEFI nedir sorusunun yanıtını verdik. Bunun yanında UEFI’ın tarihini de yazımızda anlattık. Buna ek olarak, BIOS nedir sorusunun da yanıtını verdik. Ayrıca BIOS’un neden güncel olmadığıyla ilgili bilgiyi de yazımıza ekledik. UEFI ile BIOS arasındaki farklara da yazımızda yer verdik. UEFI’ın avantajlarından da yazımızda bahsettik. Aynı zamanda UEFI’ın dezavantajlarından da söz ettik.
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, teknolojik içerikler de belli düzeyde gelişime ve değişime uğramaktadır. Ancak BIOS, zamanla kendisini geliştirmediği için bu yazılımın yerini UEFI arayüzü aldı. UEFI sayesinde işlemler hem hız kazandı, hem de daha güvenli bir hale geldi.
Yeni bilgisayarların bir kısmı, BIOS yerine UEFI’ı kullanmaktadır. Çünkü UEFI, daha büyük sabit sürücüleri desteklemektedir. Daha hızlı yükleme sağlar ve daha güvenlidir. Aynı zamanda, uygun bir grafik arayüzüne sahiptir ve fareyi de desteklemektedir.
Sizler de UEFI hakkındaki soru ve düşüncelerinizi aşağıdaki yorum bölümünden bizlerle paylaşabilirsiniz.
