Cahit Arf, matematik dünyasına sunduğu katkılarla adını bilim dünyasına altın harflerle yazdıran Türk matematikçi, bilim insanı ve akademisyen.
Cahit Arf adı herkese bir yerlerden tanıdık geliyor olabilir. Onun sureti ya da adının okurda “nereden tanıyorum bu ismi ya da sureti” hissi uyandırması oldukça mümkün. Cebinizde varsa 10 TL çıkarabilir veya etrafta olan yakınlarınıza 10 TL olup olmadığını hemen sorabilirsiniz. Böylece bu ismin size neden bu kadar tanıdık geldiğini anlaşmış olacaksınız.
Çünkü on beş yıldır 10 TL üzerinde yer alan suret bizzat Cahit Arf’ın kendisi. Peki kimdir Cahit Arf? Neden 10 TL üzerinde onun sureti bulunmaktadır? Bu soruların cevabını öğrenmek için onun yaşamına yakından bakalım.
Türk bilim dünyasının önde gelen isimlerinden biri olan Cahit Arf’ı yalnızca bir matematikçi olarak addetmek pek de doğru sayılmaz. Onun yaşamı, eğitimi ve ilgileri entelektüel bir kişinin yaşamına örnek olacak cinsten.
Her ne kadar ana alanı matematik olsa da Cahit Arf; felsefe, fizik, biyoloji ve edebiyata olan düşkünlüğüyle biliniyor. O yaşamını ölene dek başta matematik olmak üzere bilime adıyor.
İçindekiler
Cahit Arf’ın Kariyer Öncesi Yaşamı
Arf, 1910 yılında Selanik’te yaşama gözlerini açıyor. Fakat Balkan Savaşı’nın patlak vermesi nedeniyle ailesiyle İstanbul’a göç ediyor. Burada Beşiktaş Sultanisi adlı lisenin ilkokul bölümüne gidiyor.
İzmir’e taşınmalarının ardından İzmir Sultanisi’nde ortaokul eğitimini tamamlıyor. İlkokul ve ortaöğretim süresi boyunca üstün başarılar gösteren Arf’ın bu başarısında ailesinin büyük katkısı olduğunu söylemek yanlış olmaz.
13 Eylül 1980’de KATÜ’de (Karadeniz Teknik Üniversitesi) onur doktorası aldığı törende, ailesinin kendisinin yaratıcı ruhunu ortaya koyma ve başarılı olması konusundaki katkılarını şöyle dile getiriyor:
Bir mahalle çocuğu kavramı vardı ailemde. Beni sokağa koyuvermezlerdi. Çünkü mahalle çocuğu olabilirdim ve bu da özenilecek bir şey değildi. Bu hava içinde bir çocuk kendi içine kapanıyor, oyununu kendi başına kuruyor. Çocukluğumda mütemadiyen kağıttan oyuncaklar yaparmışım. Bu bir bakıma faydalı olmuş. Oyuncak icat ediyor ve mütemadiyen etrafımı müşahede etmeye çalışıyordum.
Başarılı geçen ilköğretim ve ortaöğretim hayatından sonra, ailesi Cahit Arf’ı liseyi okuması için prestijli bir liseye yollama kararı alıyor. Bunun için seçtikleri lise Paris’te bulunan St. Louis Lisesi. Arf, burada başarılarına bir başarı daha katıyor.
St. Louis Lisesi’ndeki eğitimini, normalde üç yıl içinde bitirmesi gerekirken iki yılda tamamlıyor. Onun başarısı, Türkiye Cumhuriyeti tarafından “Avrupa’ya gönderilecek yükseköğrenim öğrencileri” arasına yerleşmesiyle taçlanıyor.
Böylelikle, Cahit Arf’ın Fransa macerası başlıyor. 2 yıl içinde dünyanın ünlü Fransız bilim insanlarının yetişmesine ev sahipliği yapan École Normale Supérieure’den 1932 yılında mezun oluyor.
Kariyer Yaşamı
Mezun olur olmaz Cahit Arf, kariyer yaşamına Galatasaray Lisesi’nde başlıyor. Kısa süren matematik öğretmenliği görevinin ardından, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde doçent adayı olarak çalışıyor. Ardından Göttingen Üniversitesi’nde doktora programına kayıt oluyor. 1938 yılında doktora programını başarıyla tamamlayıp 1938 yılında Türkiye’ye geri dönüyor.
Cahit Arf, Türkiye’ye döndükten sonra eski görev yeri İstanbul Üniversitesi’nde çalışmaya kaldığı yerden devam ediyor. Kısa bir süre içinde “Profesör” ve “Ordinaryüs Profesör” unvanlarını almaya hak kazanıyor. 1962 yılına kadar İstanbul Üniversitesi’ndeki görevini sürdürüyor. Buradan Robert Koleji’ne geçiş yapıyor ve 1964 yılında TUBİTAK’ın ilk bilim kurulu başkanı oluyor.
Onun ünü ve başarıları elbette Türkiye ile sınırlı kalmıyor. Almaya ve Fransa’da adından sıkça söz ettiren Arf, bu kez Amerika’ya gidiyor. Burada alanı üzerine araştırma ve incelemeler yapıyor. Bu sırada Kaliforniya Üniversitesi’nden misafir öğretim üyesi daveti alıyor. Kısa bir süreliğine bu daveti kabul edip görev başına geçtikten bir süre sonra tekrardan memlekete dönüş için kolları sıvıyor.
Bu sırada Cahit Arf’a pek çok üniversiteden teklif geldiği bilinmekte. Fakat kendisi gelen tüm teklifleri reddediyor ve Türkiye’de Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde göreve başlıyor. Cahit Arf’ın o dönem danışmanlığını yaptığı Prof. Halil İbrahim Karakaş, verdiği bir demeçte hocasından şöyle söz ediyor:
O dönemde oluşturulan ortam ve kazanılan ivmenin ODTÜ Matematik Bölümünün gelişmesinde önemli payı olduğu bir gerçektir. Pek çok meslektaşımla o günleri hala özlemle anarız. O dönemde sürekli seminerler yapılır, yolda yürürken yemek saatlerinde otobüsle şehirden üniversiteye veya üniversiteden şehre giderken matematik konuşulurdu. Bu konuşmalar esnasında Cahit Arf’ın matematiğin çeşitli dallarındaki kavramlara ne denli vakıf ve hakim olduğunu gözlüyor, deyim yerinde ise hayran oluyorduk.
Cahit Arf 1980 yılında ODTÜ’deki görevinden emekliye ayrılıyor. Fakat o, elini eteğini bilimden çekip köşesine çekilmiyor. Emeklilikten sonra da çalışma ve araştırmalarını hız kesmeden sürdürüyor. Bunun yanı sıra, Cahit Arf 1983-1989 yılları arasında Türk Matematik Derneği’nin başkanı oluyor. Böylece aktif görevlerde yer almaya devam ediyor.
Arf’ın Bilim ve Matematik Dünyasına Katkıları
Cahit Arf için matematik para kazanacağı bir meslek olmaktan öte adeta bir yaşam biçimiydi. O matematiğe ömrünü adamış, matematiğin bir hesap işinden ziyade anlamaya dayalı bir bilim olduğunu her seferinde dile getirmişti.
Bu yüzden, ezbere dayalı eğitim anlayışına her daim karşı çıkmıştı. Çünkü onun nazarında ezber, anlamanın ve kavramanın önündeki en büyük engeldi. Cahit Arf bu fikirleriyle paralel olarak verdiği demeçlerden birinde şunları dile getiriyor:
Yayılmasını istediğim bir şey var: Çocuklarımızın bellemekten kurtarılması, anlamaya çalışmalarını sağlamak. Bazı gençlere böyle bir etki yapmış olduğumu ümit ediyorum. Bizde okullar hala böyle değil. Belletiyorlar. Şimdi önemli olan çabuk ve kolay kazanmak. Bizim memleketimizde insanlar bilgiyi satmak için kullanıyorlar; neşretme amacı da bu. Bilim bu değil. Bilim, algılarımızı tasnif edip kavramlar haline getirip bu kavramları neden-sonuç münasebetiyle organize etmek.
Cahit Arf’ın genelde bilim, özelde ise matematik dünyasına kazanımları ise şöyle:
- Cetvel ve pergel yardımıyla, sentetik geometri problemlerinin çözümüne ilişkin bazı çalışmalar sunmuştur.
- Arf Değişmezi, Arf Halkaları adıyla bilinen cisimlerin kuadratik formlarının sınıflarında ortaya çıkan değişmeze ilişkin terimler Cahit Arf’ın matematik dünyasına kattığı kavramlardandır.
- Hasse-Arf Teoremi. Bu teorem Cahit Arf’ın doktora çalışmasında elde ettiği verilerin bazılarını kapsıyor. Onun elde ettiği veriler literatürde yaratıcısının adıyla yer alıyor. Aynı zamanda Arf ile birlikte teoremde geçen Hasse adı ise Cahit Arf’ın danışman hocası, Helmut Hasse’ye ait.
Cahit Arf’a Veda
Tıpkı Oktay Sinanoğlu gibi, Cumhuriyet Döneminde yetişen Türk bilim insanları arasında yer alan Cahit Arf, kalp rahatsızlığı nedeniyle 26 Aralık 1997’de yaşama veda ediyor.
Bu vedanın ardından, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Türkiye’den ziyade çalışmalarının yurtdışında ilgi görmesi nedeniyle sık sık üzüntü duyduğunu dile getiren Arf adına her yıl konferans düzenleme kararı alıyor.
Öte yandan, Arf’ın bugün özellikle yeni nesle oldukça tanıdık görünmesine neden olan gelişme 2009 yılında gerçekleşiyor. Türkiye Cumhuriyeti 10 Tük Lirası üzerine Arf’ın suretini basma kararı alıyor.
Türkiye tarihindeki en değerli bilim insanlarından Cahit Arf’ı saygı ve minnetle anıyoruz.
