Benjamin Franklin, 17 Ocak 1706’da Boston, Massachusetts’te doğdu. 17 çocuklu bir ailenin 15’inci çocuğu ve en küçük oğluydu. Ebeveynleri Josiah ve Abiah Franklin, çalışkan insanlardı. Babası Süt Sokağı’ndaki dükkânında sabun ve mum yaparak evin geçimini sağlıyordu.
Birçok tarihçi Benjamin Franklin’i Amerikan tarihindeki en yetenekli ve en başarılı diplomatlarından biri olarak kabul eder. Fakat o aynı zamanda bir matbaacı, bilim adamı ve Amerika Birleşik Devletleri’nde Thomas Edison‘un zamanına kadar eşsiz bir mucitti.
Franklin’in birçok buluşu olmuştu. Bunlar arasında en ünlüleri, paratoner yani yıldırımsavar, cam armonika, Franklin sobası, bifokal gözlüktü. Franklin, dünyada elektriği deneyen ilk insanlardan biriydi. 1752’de yıldırımın elektrik olduğunu kanıtlamak için bir araştırma yaptı. Bu araştırmayı, Leiden şişesiyle sürdürdü.
1752’de, fırtınalı bir hava sırasında kendi yaptığı bir uçurtmayı kullandı. Franklin’in notlarına göre, yıldırım, uçurtmaya bağlı sivri uçlu tele çarptı, uçurtma ipinin ucundaki anahtara gitti ve burada bir kıvılcıma neden oldu. Ve Leiden şişesini yüklemeyi başardı.
Franklin bu deney sonrasında oldukça önemli bir gelişme sağladı. Bu deneyin sonuçları gelecek dönemde paratonerin bulunmasına ön ayak oldu.
İçindekiler
Bazı Çığır Açıcı Buluşlar
Benjamin Franklin, tarih boyunca farklı alanlarda buluşlar ile kendini göstermiştir. Bunlardan birisi de eksi ve artı elektrik yüklerinin isimlendirilmesidir. Paratoner çalışmaları sırasında elektrik fazlalığını artı yüklü, eksikliğini ise eksi yüklü olarak adlandırır.
Franklin sobası, zamanının insanlarına en faydalı buluşunu sayılabilir. Bu düzenek, ısıyı daha da verimli hale getirmesiyle ünlü oldu. Franklin bu yöntem ile, oturma odasını kullandığının dörtte biri kadar yakıtla iki kat daha sıcak hale getirmiştir.
İnsanlar onun bifokal gözlük (çift odaklı gözlük) icadını da takdir etmiştir. Bu buluş, hem okuma hem de uzak lenslerin tek bir çerçeveye yerleştirilmesine olanak sağladı. Böylece, yakın ve uzak görüş bir arada kullanıma sunuldu.
Ayrıca tarihçiler genel olarak Franklin’in armatür, kondansatör ve pil gibi elektrik terimlerini icat ettiği konusunda hemfikirdir. Franklin, buluşlarından herhangi birinin patentini almayı veya kâr amacıyla kullanmayı reddetmiştir. İcatlarının herkesin rahatlığına katkı sağlamasını isteyen Franklin, özgürce kullanılmalarını tercih etti.
Siyasette Öncü Olmak
Siyasette ise, Amerikan İhtilalinin çıkış nedenleri arasında yer alan Pul Yasası’na muhalefeti onu kariyerinin en yüksek noktasına ulaşmasına yol açtı. Amerikan Kolonilerindeki kişiler işsiz ve parasızdı, dağların ötesine kendileri için yeni bir hayat kurmak istiyorlardı. Fakat İngiliz hükümeti yeni koloniler kurulmasını yasaklamıştı.
Kolonilerde ticaret durgundu, madeni para azdı. Bunun üstüne İngilizler bir de “Damga Yasası” isimli bir vergi ortaya çıkardı. Franklin Amerikan kolonileriyle birlikte buna şiddetle karşı çıktı.
Franklin, “temsilsiz vergilendirme” ile ilgili bir dizi soruyu yanıtlamak için Avam Kamarası önüne çıktı. Meclis üyeleri yaklaşık iki saat boyunca ona sorular yöneltti. Kısa ve net cevap verdi. Vergi sorunları konusundaki bilgisi herkesi etkiledi ve ünü Avrupa çapında arttı. Böylece Damga Yasası kısa bir süre sonra yürürlükten kaldırıldı.
Philadelphia halkı, Franklin’i İkinci Kıta Kongresi’nde hizmet etmesi için seçti. Daha sonra Bağımsızlık Bildirgesi’nin taslağının hazırlanmasına yardım etti ve belgeyi imzalayanlardan biri oldu. Bildirgenin Temmuz 1776’da kabul edilmesinden kısa bir süre sonra Kongre, Franklin’i Amerika Birleşik Devletleri’ni Fransa’da temsil etmek üzere üç komisyon üyesinden biri olarak atadı.
Franklin, Fransız halkı tarafından sevildi ve benimsendi. Böylece sonunda Amerikan Bağımsızlık Savaşı sırasında Fransız desteğini kazandı. Savaşı sona erdiren Paris Antlaşması’nın hazırlanmasına yardım etti ve bu belgenin de imzacısı oldu.
Benjamin Franklin
Her şeyi bilen ve birçok konuda usta olan biriydi. Muhtemelen Thomas Jefferson dışında hiçbir Amerikalı bu kadar çok şeyi bu kadar iyi yapmamıştır. Franklin, uzun ve faydalı hayatı boyunca, devlet adamlığı, sabun yapımı, kitap basımı, lahana yetiştiriciliği, gelgitlerin yükselişi ve imparatorlukların çöküşü gibi farklı konularla ilgilendi. Ayrıca verimli bir soba icat etti ve yıldırımın elektrik olduğunu kanıtladı.
Bir devlet adamı olarak Franklin, Amerika Birleşik Devletleri’ni kuran insanlarla ön saflarda yer aldı. Amerikan tarihindeki en önemli belgelerin dördünü de imzalayan tek kişiydi: Bağımsızlık Bildirgesi, Fransa ile İttifak Antlaşması, Paris Antlaşması ve Birleşik Krallık Anayasası.
Franklin’in Fransa’daki bir diplomat olarak hizmetleri, Bağımsızlık Savaşı’nı kazanmada büyük ölçüde yardımcı oldu. Birçok tarihçi onu hala Amerika’nın şimdiye kadar yurtdışına gönderdiği en yetenekli ve en başarılı diplomat olarak görüyor.
Franklin, elektrik araştırmalarında zamanının lideriydi. Bir mucit olarak, Thomas A. Edison zamanına kadar Amerika Birleşik Devletleri’nde eşsizdi. İnsanlar hala Franklin’in (Poor Richard) Zavallı Richard’ın sözlerinden alıntı yapıyor ve onun otobiyografisini okuyor.
Franklin, Pennsylvania’nın ilk üniversitesinin ve Amerika’nın ilk şehir hastanesinin kurulmasına yardım etti. Franklin’in ünü Amerika’nın yanı sıra Avrupa’ya da başarılı bir şekilde yayılmaya başladı. Thomas Jefferson ise Franklin’i “yaşadığı çağın ve ülkenin insanı” olarak nitelendirdi. Bir Fransız devlet adamı olan, Comte de Mirabeau, Franklin’den “bilge kişi” olarak bahsetti.
Franklin’in Gençliği
Öğrencilik ve Çıraklık
Benjamin sadece iki yıl Boston’da okula gitti. Okumada mükemmel, yazmada normal ve aritmetikte zayıf olduğunu kanıtladı. Josiah Franklin, en küçük oğlu için daha fazla eğitim alamayacağına karar verdi.
Bu kalabalık ailede hemen herkes çalışmak zorundaydı. Benjamin’i 10 yaşından sonra mum ve sabun dükkanında fitilleri kesmeye ve donyağı eritmeye yardım etmesi için okula göndermedi. Franklin’in resmi eğitimi sona erdi, ancak eğitimi asla bitmeyecekti. Eline geçen her kitabı okudu.
İngiliz dergisi The Spectator’ın bir cildini model olarak kullanarak kendi yazı stili üzerinde çalıştı. Ayrıca cebir ve geometrinin temel ilkelerini, navigasyonu, dilbilgisini, mantığı, doğa ve fizik bilimlerini de öğrendi.
Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca ve Latince okudu ve bu dillerde de kısmen ustalaştı. Cotton Mather’in ‘Essays to Do Good’ ve Daniel Defoe’un ‘Robinson Crusoe’ gibi kitaplarını hevesle okudu.
Franklin kendini zamanının en eğitimli insanlarından biri yaptı. 12 yaşındayken babası onu matbaacı olan ağabeyi James’in yanında çırak olmaya ikna etti. James iyi bir öğretmen ve Benjamin iyi bir öğrenci olduğunu kanıtladı. Kısa sürede yetenekli bir matbaacı oldu. Kardeşler sık sık tartışıyorlardı ve Benjamin kendi kendinin patronu olmayı istiyordu.
Franklin, 17 yaşında, o zamanlar Amerikan kolonilerinin en büyük şehri olan Philadelphia’ya kaçtı. Onun Philadelphia’ya gelişi, Amerikan folklorunun bir klasiği haline gelmiştir. Hakkında yazılan birçok hikaye; cebinde bir Hollanda doları, her kolunun altında bir somun ekmek taşıyan ve üçüncü somunu da yiyen, Market Caddesi’nde cesurca yürüyen kaçak çırağı anlatır.
Yazıcı (Printer)
1723’ten Franklin, Philadelphia’da bir matbaada çalışırken matbaa satın almak üzere Londra’ya gitti. Burada kaldı ve İngiltere’de de matbaacılar için çalıştı. 1728’de, henüz 22 yaşındayken bir matbaanın ortağı oldu. İki yıl sonra da işin tek sahibi oldu.
The Pennsylvania Gazette’i yayınlamaya başladı ve bu gazetenin materyallerinin çoğunu kendisi yazdı. Franklin adı yavaş yavaş tüm kolonilerde ünlü hale geldi.
Franklin’in başarısı için basit bir formülü vardı. Başarılı insanların rakiplerinden biraz daha fazla çalışması gerektiğine inanıyordu. Komşularından birinin dediği gibi: “Franklin’in endüstrisi şimdiye kadar gördüğüm her şeyden daha üstün. Kulüpten eve döndüğümde onu hala çalışırken görüyorum ve yataktan çıktığımda tekrar iş başında…”
Daha sonra 1730’da Franklin, Philadelphia’daki ilk ev sahibesinin kızı Deborah Read ile evlendi. Deborah, kocası kadar iyi eğitimli değildi. Fakat Franklin’in ailesi sadık bir çiftti. Franklin’in iki erkek ve bir kız olmak üzere üç çocuğu oldu. Çocuklardan biri olan William, New Jersey valisi oldu.
Elektrik Deneyleri
Benjamin Franklin, dünyada elektrikle deney yapan ilk kişilerden biriydi. Philadelphia’da yürüttüğünü söylediği bir elektrik deneyini açıklamasıyla ünlü oldu. 1752’de yıldırımın elektrik olduğunu kanıtlamak için bir fırtına sırasında ev yapımı bir uçurtmayı nasıl uçurduğunu anlattı.
Franklin’e göre, yıldırım, uçurtmaya bağlı sivri uçlu bir tele çarptı ve uçurtma ipinin ucundaki anahtara gitti ve burada bir kıvılcıma neden oldu. Franklin ayrıca paratoneri icat ederek yıldırımı evcilleştirdi. İnsanları bu cihazı “yerleşim yerlerini ve binaları gök gürültüsü ve şimşekten gelecek felaketten korumanın bir yolu” diyerek kullanmaya çağırdı.
Franklin’in evine yıldırım düştüğünde, icadının sağlamlığı bu şekilde kanıtlandı. Paratoner, binayı hasar görmekten kurtardı. Franklin’in paratoneri, “Bir gram önlem, bir kilo tedaviye bedeldir” sözünü kanıtladı. Franklin’in elektrikle ilgili deneyleri bazı kişisel riskler de içeriyordu. En az bir kere kendini bilinçsizce yerde bulduğu oldu. Bir hindiyi elektrik şokuyla öldürmeye çalışmıştı. Burada elektriğin gücünü anlamaya çalışıyordu ama bir şey oldu ve hindi değil Franklin yere düştü ve bir süre kalkamadı. Franklin daha sonra bu olayla ilgili şöyle dedi:
“Elektrikle bir hindi öldürmek istedim ama onun yerine neredeyse bir kaz öldürüyordum.”
Diğer Çalışmalar
Franklin, Atlantik Okyanusu’ndaki Gulf Stream hareketini inceleyen ilk bilim adamı oldu. Tecrübeli gemi kaptanlarıyla birlikte çalışarak suyun sıcaklığın, yüzeye çıkan kabarcıkları, suyun rengindeki değişiklikleri ölçerek Körfez Akıntısını keşfetti ve bir haritasını çıkardı.
Yaz aylarında gün ışığından yararlanmak için her zaman güneşin doğuşuyla batışına kadar olan saat aralığını tercih etti. İnsanların “mum ışığında çalışması ve güneş ışığında uyuması” ona aptalca ve müsrifçe gelirdi. Franklin ayrıca Amerikalılara kireç kullanarak asitli toprağı nasıl iyileştireceklerini de gösterdi.
Franklin, diğer insanların yaratıcı çabalarını takdir ederdi. Bir keresinde, insanlığın ne kadar ilerleme kaydettiğini görmek için yüz yıl sonra dünyaya geri dönmek istediğini söylemişti.
İlk başarılı balon uçuşu 1783’te Franklin’in Paris’te kaldığı süre içinde gerçekleşti. Seyircilerin çoğu bu yeni buluşla alay etti ve ‘ne işimize yaracak ki’ diye sordular. Franklin, hiç tereddüt etmeden bu insanlara “yeni doğmuş bir bebek ne işe yarar?” diye karşılık verdi.
Benjamin Franklin’in Ölümü
Benjamin Franklin’in Anayasa Konvansiyonu’na katılması, yaptığı son büyük kamu hizmetiydi. Ancak kamu işlerine olan ilgisi hayatının sonuna kadar devam etti. Washington’un Amerika Birleşik Devletleri’nin ilk başkanı olarak göreve başlamasına sevinmiş ve onu desteklemişti.
1787’de Amerika’daki ilk kölelik karşıtı grubun başkanı seçildi. Franklin’in son halka açık eylemi, Kongre’ye köleliğin acilen kaldırılması çağrısında bulunan bir metni imzalamaktı.
Franklin, 17 Nisan 1790 gecesi 84 yaşında hayatını kaybetti. Cenazesinde yaklaşık 20.000 kişi geldi. Franklin birçok alanda çok şey başardı, ancak vasiyetine kendini tarif ederken en basit kelimelerle başladı: “Ben, Benjamin Franklin, matbaacı…”
Franklin, Boston ve Philadelphia’ya neredeyse tüm parasını bıraktı. Bunun bir kısmı Franklin Teknik Enstitüsü’nü kurmak, Boston’da bir ticaret okulunu finanse etmek ve Philadelphia’da Franklin Enstitüsü Bilim Müzesi’ni kurmak için kullanıldı.
Kaynakça
Adler, David A. B. Franklin, Printer. Holiday House, 2001. Young readers.
Isaacson, Walter. Benjamin Franklin. Simon & Schuster, 2004.
Morgan, Edmund S. Benjamin Franklin. Yale, 2002.
Schiff, Stacy. A Great Improvisation: Franklin, France, and the Birth of America. Henry Holt, 2005.
Fleming, Candace. Ben Franklin’s Almanac. Atheneum, 2003. Young readers.
