Thomas Alva Edison tarihin en büyük mucitlerinden ve endüstri liderlerinden biriydi. En ünlü icatları arasında pratik elektrikli aydınlatma, ampul ve fonografın yanı sıra; telgraf, telefon ve sinemadaki iyileştirmeler ve geliştirmeleri sayabiliriz.
Bazı bilim insanları, Edison’un icat ettiği laboratuvarı ilk modern araştırma laboratuvarı olarak nitelendiriyor; Edison’un bu laboratuvarı yaratmasını onun en büyük başarısı olarak görüyor.
İçindekiler
Çocukluk Yılları ve İşitme Problemi
Thomas Edison, 11 Şubat 1847’de Ohio’da doğdu. Samuel ve Nancy Elliott Edison’un yedinci ve en küçük çocuğuydu. Edison’un babası 1837 İsyanları ya da diğer adıyla Kanada Ayaklanması sırasında Kanada’dan kaçtı. Daha sonra Milano’da kiremit üreticisi olarak çalıştı.
Edison 7 yaşındayken ailesiyle Michigan, Port Huron’a taşındı. Orada babası kerestecilik ve arazi yatırımı işleriyle uğraştı.
Edison sınırlı örgün eğitim aldı. Port Huron’a taşındıktan sonra ilköğrenimine de burada başladı. Fakat başladıktan yaklaşık 4 ay sonra algılamasının yavaşlığı nedeniyle okulu terk etmek zorunda kaldı.
Özellikle bilim kitapları okumak hevesli olan Edison, evlerinin kilerinde küçücük bir kimya laboratuvarı kurdu. Okudukları onu kimyasallarla deneyler yapmaya ve ayrıntılı modeller oluşturmaya yöneltti. Her ikisi de buharla çalışan bir kereste fabrikası ve tren motoru modelleri yaptı.
Edison, çocuk olsa bile iş hayatında atılgan bir kişiliğe sahipti. Babasının çiftliğinde sebze yetiştirdi ve onları kasabada sattı. 12 yaşında Port Huron ve Detroit arasındaki yolcu trenlerinde gazete, şeker ve sandviç satmaya başladı. Daha sonra, trende ve duraklarda hazırladığı bu ürünleri satması için başkalarını işe aldı.
15 yaşındayken ‘Weekly Herald’ isimli bir gazete çıkardı. Eski bir öğretmen olan annesi, öğrenmesine büyük katkı sağladı ve her zaman ona rehberlik etti. Edison, annesi hakkında şunları söyler:
“Annem beni baştan yaratmıştı. Beni anladı; eğilimlerimi takip etmeme izin verdi.”
Bu yaşından itibaren Edison’da işitme sorunları ortaya çıkmaya başladı. Bundan sonraki her yıl durumu daha da kötüleşti. Öyle ki, yaşamının sonlarında yalnızca doğrudan kulağına bağıran insanları duyması mümkün hale gelmişti.
Genç Kahraman ve Telgrafçı
Thomas Edison, 15 yaşındayken bir telgraf operatörünün oğlunu tren yolundan kurtardı. Operatör Edison’a ödül olarak telgraf dersleri verdi. Bu sayede 1863’te Edison, Port Huron’daki ‘Western Union Telgraf Şirketi’ için telgraf operatörü olarak çalışmaya başladı.
Sonraki dört yıl boyunca, birçok şehirde telgrafçı olarak çalıştı. Edison, telgrafın mekanik, elektrik ve kimyasal elementleri hakkında çok şey öğrendi. Borsacılar için telgraf basımı, görüntüleri telgraf hatları üzerinden iletecek bir cihaz ve borsa kayıtlarında iyileştirmeler yaptı.
Bu, Edison’un ürettiği cihazları sürekli olarak geliştirdiği bir hisse senedi imalat şirketi kurmasına da yardımcı oldu. Aynı anda bir tel üzerinden dört mesaj gönderebilen, daha hızlı, daha verimli bir telgraf olan Quadruplex’i yarattı.
Telgrafla ilgili her türlü dergi ve kitapları okudu; telgraf ekipmanlarıyla deneyler yaptı. Edison işitme güçlüğüne rağmen, haber raporlarını telgrafla alma sanatında ustalaştı. İşitme engelliler arasında yaygın olan “boşlukları doldurma” ve tahmin etme becerisini kullandı.
1869’da Edison, New York’a taşındı. Burada finans camiasındaki telgraf liderleriyle tanıştı. Ayrıca hisse senedi borsalarında, alım ve satımı bildirmek için kullanılan telgraf cihazlarında iyileştirmeler yaptı. 1870’de Edison, New Jersey, Newark’a taşındı. Bir makine atölyesi operatörüyle ortaklaşa hisse senedi üretim şirketi kurdu.
1876’da Edison, Menlo Park laboratuvarını kurdu. Orada, Western Union’ın mali desteğiyle, o ve asistanları araştırmalarına başladılar. Menlo Park’ta dünyayı değiştiren icatlar arasında telefon vericisi, fonograf ve elektrik ışığını saymak mümkün.
Parlak Fikir: Elektrik Işığı
Thomas Edison, Amerika Birleşik Devleri Patent Dairesi’nin şimdiye kadar bir kişiye verdiği en fazla ABD patenti (1.093 ABD patenti) aldı. 1931 yılındaki ölümünden sonra bile neredeyse bir asır boyunca kimse bu rekoru kıramamıştır.
Edison toplamda, iki düzine ülkeden binlerce patent aldı. Bunların dışında cihazlar geliştirdi, çeşitli tasarımlar yaptı. Edison’un araştırma laboratuvarını kurması, onun çalışma yöntemlerinden kaynaklanıyordu.
Genellikle asistanlarıyla birlikte çalışırdı. Başkalarının mekanik, elektrik ve kimyasal sorunları nasıl çözdüğünü görmek isterdi. Sonra fikirlerini geliştirmeye çalışırdı. Kariyerinin başlarında, Edison ona yardım etmesi için makine atölyesi asistanları tuttu. Birkaç yıl içinde icat için bir laboratuvar kurdu.
1878’de Edison, elektrikli aydınlatma konusunda önemli araştırmalara başladı. Dünya çapındaki mucitler de süreci araştırıyorlardı. Aynı yılın eylül ayında Edison, bir karbonun hafif olduğunu vurgulayan bir cihaz buldu. Bu cihaz, iki karbon terminali arasındaki boşluğa elektrik göndererek son derece parlak bir ışık üretti.
Edison daha sonra evlerde kullanılmak üzere bir akkor lamba üzerinde çalışmaya başladı. 1870’lerin sonlarında Edison, akkor elektrik lambasını icat etti. Bu buluşu günlük kullanım yani pratik hale getirmek için, elektriğin müşterilerde hazır olması gerekiyordu.
Bir akkor lamba, filamanın parlamasını sağlamak için elektriği bir filamandan (tel) geçirerek daha az yoğun bir ışık üretecektir. Edison ve arkadaşları, en iyi ışığı üretecek filament malzemesini aramak için aylar harcadılar. Ekim 1879’da bu icadı başarıyla test ettiler.
Edison, merkezi elektrik santrallerinde elektrik üretme ve bunu kablolar üzerinden evlere ve iş yerlerine dağıtma fikrini desteklemeye başladı. O ve ortakları, New York’ta Wall Street yakınlarında bir buharlı elektrik santrali inşa ettiler.
On yıl içinde, dünya çapında yüzlerce topluluk Edison elektrik santrallerine sahipti. Sistemini ticari olarak başarılı kılmak için Edison ve ortakları, güç kabloları, jeneratörler, elektrik lambaları ve aydınlatma armatürleri üreten şirketlere de yatırım yaptı. 1892’de bu şirketler ve diğerleri birleşerek ‘General Electric Company’ adını aldı.
Telefon Vericisi
Thomas Edison, o zamanlar telefon olarak adlandırılan “konuşan telgraf”ı kurcalayan birçok mucitten biriydi. Alexander Graham Bell 1876’da telefonun patentini aldı. 1877’de Edison, konuşmacının sesini daha yüksek hale getiren üstün bir verici tasarladı.
Fonograf: Menlo Park Büyücüsü
1876 ve 1877’de Edison, telgraf ve telefonla gönderilen mesajları kaydetmek ve dinlemek için önemli deneyler üzerinde çalıştı. Bu deneyler, silindir fonografı icat etmesini de sağladı.
Mesajları kaydetmek için Edison, bir sesin ses dalgalarına tepki olarak titreşen metal bir diske bir iğne taktı. Bu diskin adı diyaframdı. İğne, folyo ile sarılmış dönen bir silindire dayanıyordu.
Disk titreştiğinde, iğne folyoda çeşitli izler bıraktı. Sesi yeniden üretmek için diyaframa ve huni benzeri bir boruya başka bir iğne takıldı. Bu iğne, folyodaki izleri veya olukları geri takip etti. Böylece sesi tekrar ediyordu.
Edison silindir fonografı geliştirirken aynı zamanda disklere ve teyplere ses kaydı için tasarımlar da yaptı. Aralık 1877’de Edison, silindir fonografını önde gelen ‘Scientific American’ dergisinin editörlerine sergiledi.
Ertesi bahar, bunu bilimsel topluluklara ve Beyaz Saray’da Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Rutherford B. Hayes için gösterdi. Cihaz sihir gibi -hiçbir zaman icat edilmemiş gibi- görünüyordu. Artık Edison’ın lakabı Menlo Park büyücüsü olmuştu.
Edison artık dünyaca ünlü bir mucitti. Bununla birlikte, buluş o kadar sıra dışıydı ki ilk başta kimse onunla ne yapacağını bilmiyordu. Edison, konuşan oyuncak bebekler ve çocuk piyanoları da dahil olmak üzere cihazı kullanacak oyuncaklar tasarladı.
Daha sonra, diğer insanlar fonograf için müzik kayıtları satma fikrini ortaya attı ve kısa süre sonra Edison kendi kayıtlarını yapmaya başladı.
Edison yeni icat ettiği fonografıyla 1874’te dörtlü tasarımı tamamladı. Bu geliştirilmiş telgraf, normal telgraftan daha hızlı ve daha verimliydi. Dörtlü, tek bir mesaj yerine tek bir kablo üzerinden aynı anda dört mesaj gönderebilirdi. Bu önemli buluş, Edison’un telgraf camiasında bir mucit olarak konumunu güçlendirdi.
West Orange Laboratuvarı
1886’da Edison, Menlo Park’takinden on kat daha büyük bir laboratuvar inşa etti. Bu laboratuvarda üç katlı bir ofis; kimyasal, mekanik ve elektrik deneyleri için binlerce kitap ve dergi yer alıyordu. Ayrıca, Edison’un cihazları için üretim odaları bulunuyordu.
Orada, asistanlarıyla birlikte gözetleme deliği kinetoskopunu (sinema cihazı), pilleri ve Ediphone’u (bir dikte makinesi) yarattı. Edison ayrıca bir cevher öğütme ekipmanı tasarladı. Beton yapmak için kullanılan seri üretilen Portland çimentosu ve çeşitli altın çubuklardan bir lateks geliştirdi.
Bazı bilim adamları ve tarihçiler, araştırma laboratuvarını geliştirmesini Edison’un en büyük başarısı olarak görüyor. Edison, bir sorunu çözmeye çalışırken birçok farklı çözüm aradı.
Edison aynı zamanda iyi bir iş adamıydı. Sadece yeni cihazlar tasarlamayı sevmekle kalmadı, aynı zamanda birçok kişi tarafından kullanılmasını da istedi. Dünya çapında finansal ortaklar buldu ve ürünlerini üretip satmak için yeni şirketler kurdu. Ürünlerinin satışından elde edilen gelir, araştırma laboratuvarını ve daha fazla cihazın geliştirilmesini desteklemeye yardımcı oldu.
1800’lerin sonlarında Edison ve diğer imalat öncüleri, Amerika Birleşik Devletleri’ni Edison’un doğum yeri olan Milano, Ohio’da endüstriyel bir dünya gücü haline getirmeye yardımcı oldu. Kendine güven ve kararlılığı ile Edison, bir dizi teknik ve ticari başarısızlığın üstesinden geldi.
30’lu yaşlarının ortalarında dünyaca ünlü, 40’lı yaşlarının ortalarında ise milyoner oldu. Bugün, Edison’un adı ve elektrik ampulü, dünya çapında parlak fikirlerin ve yaratıcılığın sembolleridir.
Sinema Endüstrisi Kuruluyor
“Fonografın kulak için yaptığını göz için de yapan bir enstrüman üzerinde deney yapıyorum”
Thomas Edison
Edison, sinema endüstrisinin kurulmasına yardımcı oldu. 1888’in başlarında, İngiltere doğumlu fotoğrafçı Eadweard Muybridge ile tanıştı. Hareketin fotoğrafçılığını deneyen birçok insandan biri olan Muybridge, Edison’a bu alanı araştırması için ilham verdi. Edison, silindir fonografa benzeyen bir sinema filmi tasarladı.
Edison ve laboratuvar fotoğrafçısı W.K.L. Dickson, selüloit film üzerine bir dizi görüntü kaydetmeye başladı. Görüntüleri hızlı bir şekilde art arda göstermek, sürekli hareket ediyor gibi görünmelerini sağladı. Sonraki beş yıl içinde Edison ve yardımcıları gözetleme deliği kinetoskopunu icat etti.
Kinetoskop, bir film rulosu kullanan ilk pratik sinema cihazıydı. Üstte bir gözetleme deliği veya mercek bulunan bir dolaptan oluşuyordu. Makineye bozuk para koyan bir müşteri, delikten kısa bir sinema filmi izleyebilirdi.
1893’te Dickson, Edison’un film stüdyosu Black Maria’yı kurdu. Black Maria, ticari sinema filmleri yapmak amacıyla tasarlanan ilk binaydı.
1890’ların ortalarından yaklaşık 1915’e kadar Edison, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki sinema endüstrisini kontrol etmeye çalıştı. 1896’da şirketi, diğer mucitler tarafından tasarlanan projektörleri tanıttı.
Kısa sürede sinema filmlerinin ana yapımcısı ve dağıtıcısı oldu. 1908’de Edison ve diğer birçok film mucidi patentlerini bir araya getirdi. Birlikte sinema filmlerinin üretimini, dağıtımını ve sergilenmesini büyük ölçüde kontrol eden Motion Picture Patents Company’yi kurdular.
Ancak 1917’de Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi, şirketin yasadışı bir tekel olduğuna dair bir kararı onayladı.
Sonuç olarak, Edison ve Motion Picture Patents Company’nin diğer birçok üyesi film yapımındaki etkilerinin çoğunu kaybetti. Birçoğu Edison’un kurulmasına yardım ettiği endüstriyi terk etti.
Cevher Öğütme
1800’lerin sonlarında Edison, Doğu Amerika Birleşik Devletleri’ndeki çelik fabrikaları için düşük kaliteli demir cevherini yüksek kaliteli cevhere dönüştürmek amacıyla devasa bir ekipman tasarladı.
1890’ların başında kuzey New Jersey’de bir işleme tesisi kurdu. Ham cevher, daha sonra Amerikan otomobil üreticisi Henry Ford tarafından popüler hale getirilen montaj hattı gibi bir sistemde sürekli olarak konveyör bantları üzerinde hareket etti.
Fonograf Gelişmeleri
Ayrıca West Orange’da Edison, en sevdiği icadı olan fonografı geliştirdi ve sattı. O ve ortakları, üzerinde kayıt yapılacak malzemeleri araştırdı. Daha sonra kayıt materyallerini üretmek için kimyasallar üretti.
Edison’unki gibi silindir fonograflar, mekanik ve akustik olarak disk fonograflardan daha iyiydi. Ancak disk fonograf kayıtlarının üretilmesi ve saklanması silindir kayıtlarından daha kolaydı.
Edison isteksizce 1913’te disk formatına geçti. Ancak, geliştirmeye devam etti ve daha sonra silindir fonografına dayalı bir dikte makinesi olan Ediphone’u sattı.
Son İş
Birinci Dünya Savaşı sırasında (1914-1918) Edison, savaş çabalarına yardım eden bir grup mucit ve iş adamı olan Birleşik Devletler Donanma Danışma Kurulu’na başkanlık etti. Savaştan sonra Edison laboratuvardaki deneylerine geri döndü. Ancak idari işlerin çoğunu oğlu Charles’a devretti.
1920’lerin sonlarında Edison, lateks kaynağı olarak kauçuk bitkilerinin yerini alacak başka bir şey aradı. Binlerce bitki örneğini inceledi ve sonunda birkaçını seçti.
Amerikalı lastik üreticisi Harvey S. Firestone, bu yeni kauçuktan dört otomobil lastiği yaptı. Fakat, Edison’un kauçuğunun istenenden daha az kârlı olduğunu kanıtlandı ve projeden vazgeçildi.
Aile ve Arkadaşlıklar
25 Aralık 1871’de Edison, şirketlerinden birinde çalışmış olan Mary Stilwell ile evlendi. Çiftin üç çocuğu vardı; Marion Estelle, Thomas Alva Jr., ve William Leslie.
Edison, Marion ve Tom’a mors koduna atıfta bulunarak “Dot” ve “Dash” olarak seslenirdi. Eşi Mary, 1884’te daha 29 yaşındayken beyin tümörü şüphesiyle öldü.
1885’te Edison, zengin bir Ohio sanayicisinin kızı olan Mina Miller ile tanıştı ve evlendi. Mina Miller kendisinden neredeyse yirmi yaş küçüktü. Kocası saatlerce çalışırken Mina, hayırseverlik ve sosyal faaliyetlerden oluşan bağımsız bir hayata başladı. Bu ikisi için de mutlu bir yaşamdı.
Edison ve ikinci karısı Mina’nın Madeleine, Charles ve Theodore adında üç çocukları oldu. Edison’un altı çocuğundan en ünlüsü Charles oldu. Charles Edison, 1940’ta Amerika Birleşik Devletleri Donanması sekreteri ve 1941’den 1944’e kadar New Jersey valisi olarak görev yaptı.
Ayrıca Edison, hikaye anlatımı ve mizahi yanıyla arkadaşlarını kendine çekti. Ancak mucit sanayici, en güçlü ilişkilerini iş ortakları arasında geliştirdi. Edison’un en yakın ve en ünlü arkadaşlarından biri Henry Ford’du.
Edison’un Felsefesi
“Başarısız olmadım. İşe yaramayacak 10.000 yöntem buldum.”
Thomas Edison
Her zaman bir fikir adamı olan Edison, teknik konular hakkında çok bilgiliydi. Gazeteciler onunla röportaj yapmayı severdi çünkü gerçekçi bir tavrı vardı ve çoğu konuda açık fikirliydi. Edison’un ilerlemeye ve endüstriye büyük inancı vardı.
Seri üretimin insanlara daha iyi işler sunduğuna; daha fazlasının her zaman geleceğine ve ürünlerin daha ucuza satılacağına inanıyordu. Ayrıca, sanayi için icat etmenin, topluma fayda sağlarken herkese zenginlik şansı sunduğunu düşünürdü.
Edison, uzun ve sıkı çalışmaya değer verirdi. Projelerine saatler harcardı. Edison “Dehanın yüzde 1’i ilham, yüzde 99’u terdir” diyerek insanları çok çalışmaya teşvik etti.
Edison hayatının çoğunu, iş adamlarının ürünlerini agresif bir şekilde pazarladığı bir çağda yaşadı. Etrafında bir iş felsefesi vardı. Bu Edison’u kendini tanıtmaya teşvik etti.
Heyecanlı olduğu söylenirdi; sık sık iddialarda ve vaatlerde bulundu, sonra bu iddia ve vaatleri yerine getirmek için büyük bir baskı altına girdi. Yine de vaatlerinin çoğunu defalarca yerine getirdi. Yenilik ve kalite konusunda itibar kazandı.
Edison’un Ödülleri ve Ölümü
Edison, fonografı icat ettiği andan itibaren dünyanın her yerinde saygı görmüştür. Fransa onu 1878’de Legion of Honor’la ödüllendirdi. Birleşik Devletler Kongresi ona 1928’de Onur Madalyası verdi. Henry Ford’un Edison’u getirdiği, 1929’daki “Light’s Golden Jubilee” adlı uluslararası bir etkinlikte ilgi yine Edison’un üzerindeydi.
Bu kutlama Edison’u onurlandırdı. Akkor lambayı icat etmesinin 50. yıl dönümünü takip eden ziyafette, Amerika Birleşik Devletleri başkanı Herbert Hoover bir konuşma yaptı ve birçok ulustan önde gelen kişilerden Edison’a övgüler yağdı.
Thomas Edison, hastalıklardan acı çekerken bile çalışmaya ve deney yapmaya devam etti. 18 Ekim 1931’de Llewellyn Park’taki evinde, yatağında öldü.
Edison’a bir başka saygı duruşu da, cenazesinin akşamı gerçekleşti. Başkan Hoover’ın isteği üzerine, Beyaz Saray’da ve ülke çapındaki işyerlerinde ve evlerde ışıklar kısa bir süreliğine kapatıldı. Böylece, birçok kişiye ışık getiren kişiyi onurlandırmak için bir dakikalık karanlık oluştu.
Kaynakça
*Baldwin, Neil. Edison: Inventing the Century, 1995, Reprint. University of Chicago Press, 2001.
*Collins, Theresa M., and others. Thomas Edison and Modern America. Bedford/St. Martin’s, 2002.
*Delano, Marfe F. venting the Future: A Photobiography of Thomas Alva Edison. National Geographic Society, 2002. Younger readers.
*Edison, Thomas A. The Papers of Thomas A. Edison, Johns Hopkins, 1989. Multivolume work. Israel, Paul. Edison: A Life of Invention. Wiley, 1998.
*Sproule, Anna. Thomas A. Edison. Blackbirch Press, 2000. Younger readers.
