En basit anlamı ile teleskop, uzayı görüntülememizi sağlayan ve rasathanelerde bulunan gözlem aracıdır. 1608 yılında Hollandalı bir gözlük üreticisi olan Hans Lippershey tarafından patenti alınan, zaman içinde teknolojinin de etkisiyle büyük bir gelişim göstermiştir. Hatta, günümüzün uzay araştırmalarının en büyük gözlem araçlarından biri haline gelmiştir. Biz de bu içeriğimizde teleskop nedir sorusuna cevap vereceğiz. Ayrıca, teleskop türleri ve ünlü teleskoplar ile ilgili bilgileri de içeriğimizde bulabilirsiniz.
İçindekiler
Teleskop Nedir?
Teleskop, çıplak gözle net bir şekilde görülemeyecek uzaklıktaki nesneleri görüntülemek için kullanılan bir araçtır. Bu nesneleri görüntülemek için üretilen teleskoplar, mercekler ve aynalardan faydalanır. Böylece, çok uzaktaki hatta uzaydaki nesneleri bile büyütür ve görmemizi sağlar.
Astronomi biliminin temel araçlarından birisi şüphesiz teleskoptur. Küçük teleskopların haricinde devasa boyutlara sahip cihazlarla yıldızlar, gezegenler hatta galaksiler gözlenir.
Yazının başında bahsettiğimiz gibi ilk olarak 1608 yılında Hans Lippershey isimlik bir gözlük üreticisi tarafından ortaya çıkan teleskop, çevremizde olup bitenleri daha iyi anlamamıza yardımcı olmuştur. Daha sonra 1609 yılında Galileo, gök cisimlerini takip edebilmek için kendi teleskobunu yapmıştır.
Yolculuğu böyle başlayan teleskop, günümüzde oldukça farklı türlere sahip bir araç haline gelmiştir. Optik teleskoplar, radyo teleskopları, X ve gamma gibi çeşitli ışınları yakalamak için kullanılan teleskoplar bunlardan sadece bazılarıdır. Bu teleskopların farkına kısaca bir göz gezdirelim.
Optik Teleskoplar
Optik teleskoplar kendi içerisinde üçe ayrılır. Mercekli teleskop, aynalı teleskop ve ikisini birleştiren katadiyoptrik teleskoplar.
Mercekli Teleskop
Adından da anlaşılacağı gibi bu teleskop türünde mercekler yani lensler kullanılır. Ortaya çıkan ilk teleskop türü de mercekle teleskoplardır. Hem 1608 yılında Lippershey hem de ondan bir yıl sonra Galileo mercekli lensleriyle ortaya çıkmıştır. “Teleskop nedir” sorusu için akla ilk gelen teleskop türüdür.
Mercekli teleskoplar temel olarak ışığın kırılmasıyla çalışır. Bu nedenle bu tür teleskoplara refraktör teleskoplar da denir. Kalın ve ince kenarlı merceklere sahip bu cihaz en popüler teleskop türüdür. Galileo’nun yanı sıra gök bilimci Johannes Kepler de bu teleskop türüne dair icatlar çıkarmıştır.
Aynalı Teleskop
İkinci optik teleskop türü ise aynalı ya da yansıtmalı teleskoptur. Mercekli teleskopların aksine aynalı teleskoplar ışığı kırmak yerine yansıtır. Yansıtmak için ise kıvrımlı aynalardan faydalanır. Bu teleskop türünün bilinen ilk örneği ise Isaac Newton tarafından 1668 yılında icat edilmiştir.
İlk teleskobun ortaya çıkışından 60 yıl sonra gelen bu icat önemli bir sorunu çözmüştür. O dönem var olan mercekli teleskoplarda yaşanan optik bozulma, kimi zaman teleskopların doğru sonuç vermesini engeller. Özellikle astronomi araştırmalarında bir problem teşkil eden bu duruma çözüm olarak reflektör teleskoplar ortaya çıkmıştır.
Katadiyoptrik Teleskop
İçinde hem ayna hem de mercek olan teleskoplara verilen isimdir. Aynalı ve mercekli teleskopların tüm özelliklerinin tek bir teleskop üzerinde toplanan halidir. Böylece, her iki teleskop türünde olan sorunlar en aza indirilir.
Renk sapmaları olmadan ve en net görüntüyü alabilmek için gece görüşlerinin de ileri olduğu teleskop cinsidir.
Radyo Teleskopları
Radyo dalgalarını yakalamak için kullanılan çanak şeklindeki teleskoplara radyo teleskopları denir. Yıldızların ortaya çıkardığı radyo dalgalarını gözlemleyebilmek için kullanılır. Üstelik sadece yıldızlar değil, uzayda yer alan ve radyo dalgaları yayan tüm cisimler radyo teleskopları sayesinde incelenebilir.
Büyük Teleskoplar
Teleskop nedir konusunu işleyip büyük teleskoplardan bahsetmemek olmaz. Bu teleskoplar dünyada sayılı yerlerde bulunan, gök bilimcilerin uzay araştırmaları için kullandığı teleskoplardır. Sadece Güneş Sistemi’nde bulunan gezegenleri ve gök cisimlerini değil, Güneş Sistemi dışında kalan yıldızları ve gök cisimlerini de görüntüleyebilir. Dünyanın en büyük teleskoplarından bazılarını sizler için derledik.
Mauna Kea Gözlemevleri
Hawaii’deki Mauna Kea isimli gözlemevinde dünyanın en büyük yansıtıcı teleskoplarından birkaçı yer alıyor. 4.205 metre yükseklikte kurulu gözlemevi birbirinden farklı türlerde ondan fazla teleskopa ev sahipliği yapıyor. Üstelik, konumu itibariyle ışık kirliliğinden arınmış bir gece görüşüne sahip. Bu nedenle, teleskopların doğru çalışması için uygun ortam da mevcut.
Gran Telescopio Canarias
Dünyanın en büyük teleskoplarından bir diğeri Kanarya Adaları‘nda yer alıyor. Gran Telescopio Canarias isimli teleskop yerden 2.267 metre yükseklikte kurulu. Ayrıca, toplam 10.4 metre ayna çapına sahip. 7 yıl içinde üretilen ve toplam 130 milyon Euro’nun üstünde bütçe harcanan teleskop 2009 yılından beri bilimsel çalışmalar için kullanılıyor.
SALT
Listemizdeki bir diğer teleskop Güney Yarım Küre’de yer alıyor. Güney Afrika Büyük Teleskobu ya da kısaca SALT, yaklaşık 1.800 metre yükseklikte yer alan aynalı bir teleskoptur. Aynı zamanda, Güney Yarım Küre’deki en büyük optik teleskop olma unvanını elinde bulundurur.
Hobby-Eberly Teleskobu
Kuzey Amerika’da bulunan Hobby-Eberly Teleskobu dünyanın en büyük optik teleskoplarından birisidir. Aynasının yarı çapı ise 10 metredir. Amerika’nın Texas eyaletinde bulunan Davis Mountains’da, McDonald Gözlemevinde yer almaktadır. Yerden 2.026 metre yükseklikte kuruludur.
Hubble Uzay Teleskobu
Dünya üzerinde bilinen en popüler teleskoplarından birisidir Hubble Uzay Teleskobu. İsmini ünlü Amerikalı astronom Edwin Hubble’dan alan Hubble Uzay Teleskobu, 1990 yılında uzaya taşınmıştır. Discovery isimli mekik ile uzaya gönderilen teleskop, NASA ve Avrupa Uzay Ajansı ortak çalışmasıdır.
Sanılanın aksine, Hubble Uzay Teleskobu, uzaya fırlatılan ilk teleskop değildir. Ancak, diğerlerinden daha yüksek özellikleri ve devasa boyutu sayesinde daha büyük bir etki uyandırmıştır.
2021 yılında görevi sona erecek olan teleskobun yerini James Webb Uzay Teleskobu alacaktır. Fakat, James Webb Uzay Teleskobu çalışmaya başlayana kadar HUT görevine devam edecektir.
