William Playfair, 1759 doğumlu İskoçyalı mühendis, mucit, istatistikçi, tüccar, ressam, gümüşçü, bankacı, kitapçı, editör ve spekülatör. Playfair, kullandığımız grafikler için teşekkür etmemiz gereken isim. İstatistiksel grafiklerin mucidi. Peki William Playfair kimdir?
Pek çok insan tarafından bilinmese de istatistiksel grafiklerin de bir mucidi var: William Playfair. Büyük mühendislik dönemlerinden 22 Eylül 1759 yılında İskoçya’da bir din adamının oğlu olarak doğdu. O kadar çok işe girdi, o kadar çok şey denedi ki William Playfair kimdir denince ortaya birçok başlık çıkıyor.
İçindekiler
İş Denemeleri
William henüz 13 yaşında iken babası öldü. Babasının ölümünden sonra harman makinesinin mucidi olan, tarım devriminin önemli isimlerinden Andrew Meikle’nin çıraklığını yaptı. 1777 yılında Birmingham’da bulunan Boultaon and Watt adındaki motor fabrikasında James Watt’ın kişisel asistanı oldu.
1782 yılında, James Watt’ın yanında 5 yıl çalıştıktan sonra şirketten ayrıldı. Londra’da bir gümüş işleme ve satış dükkanı kurdu. Şirket başarısız oldu çünkü işler Playfair’e zor gelmişti.
İşleri yolunda gitmeyen Playfair daha sonra ressamlığa döndü. Meikle ve Watt’ın çizim masalarından öğrenmiş ve resim yapmaya resmen aşık olmuş. Bir yandan ressamlık yapıyordu bir yandan da başka bir tutkusu olan ekonomi yazarlığı yapıyordu. Ekonomi hakkında yazmaya oldukça hevesliydi fakat fikirlerini görsel olarak açıklamakta zorlanıyordu. Bu yüzden argümanlarını özenle diyagram haline getirdi. Bu çalışmaları ile istatistiksel grafiklerin de temellerini atmış oldu.
1786 yılında yayınlanan “Ticari ve Siyasi Atlas” ilk defa çubuk grafiğin kullanıldığı yerdi ve Playfair tarafından kullanılmıştı. Ticari ve Siyasi Atlas’ta 43 tane zaman serisi grafiği ve bir tane de çubuk grafik çizmişti. Playfair bir devrim başlatmıştı ancak İngiltere’de çok az tanınmıştı.
Takdir edilmediğini hissettiği için 1787 yılında Paris’e taşındı. Kral tarafından bile eserinin okunduğunu görmüştü. Ne yazık ki Playfair’in bu tanınmışlığı fazla uzun süremedi. Fransa’da o dönemde devrim ve siyasi olaylar yaşanıyordu. Playfair de acelece kurulmuş olan St Antonie Quarter milislerine katıldı.
Fransız devriminden sonra birkaç iş denemesinin ardından Almanya’ya gitti. Almanya’da mühendisliğe devam etme kararı aldı ve o zamanlar yeni icat edilmiş olan telgrafı kopyalayarak cihazın bir modelini çıkardı. Daha sonra çıkardığı bu modeli telgraf için hazırladığı yeni bir alfabeyle beraber York Dükü’ne gönderdi. Fakat York Dükü etkilenmedi.
1793 yılında tekrar Londra’ya döndü. Burada “Güvenlik Bankası”nı kurdu. Paris’de görmüş olduğu bankacılık tekniklerini kullanıyordu fakat bu girişimi de başarısız oldu. İngiltere Merkez Bankası ile yaşanan bir tartışma sonucu bu işi de bitmiş oldu.
Fransa’da yaşanan olaylardan (devrimden ve Britanya ile yaşanan çatışmadan) dolayı hayal kırıklığına uğramıştı ve Playfair, Fransa’da yaşanan olayların hakkında İngiliz hükumetine bilgiler verdi. Fransızlara karşı çeşitli operasyonlar önerdi.
Fransa Ekonomisini Çökertmek İstedi
Ajanlık yaptığı sırada, Hanry Dundas’a (İngiltere’nin İçişleri Bakanı) bir plan sundu. Bu planı sahtecilik olarak geçmektedir. Fransızları silah ve adamla değil para ile yenebileceklerini söyledi. Fransa’da, Fransız Devrimi döneminde bir parasal enstrüman olan “assignat” kullanılıyordu. Yüz milyon olan assignatları taklit ederek, yani sahtesini yaparak ülkeye yaymayı planladı.
Bu şekilde Fransız ekonomisini felce uğratıp savaşı engellemeyi umuyordu. 1795 yılında, Playfair’in planı işe yarayarak Fransız assignatı değersiz hale geldi. Ülkede kaos yaşandı ve Fransız hükumeti zarar gördü.
Çalışmaları karşısında yine övgü alamayan Playfair, kitapçılığa döndü. 1790’ların sonunda borçlanmak zorunda kalmıştı. Bu yüzden üç yıllığına Filo Hapishanesine girdi. 1802’de çıktı.
Daha sonraları Fransa’da dergi editörlüğü yaparak tekrar işe dönmeyi denedi. Fakat hakaretten yargılandı ve hapse girmemek için İngiltere’ye kaçtı. İngiltere’de bulunduğu zamanda grafik kağıtlarıyla tekrar ilgilenmeye ve yayıncılığa dönerek pasta grafiği icat etti.
Çubuk Grafik
Çubuk grafik, ilk olarak William Playfair tarafından 1786’da Ticari ve Siyasi Atlas’da kullanıldı. Playfair’in çubuk grafiği icat etmesinde, Joseph Priestley’in 1765 yılında bir kişinin yaşamını (süre olarak) görselleştirmek için tek tek çubukları kullandığı ilk zaman çizelgesinden ilham aldığı söyleniyor.
Playfair, ilk olarak İskoçya için bir yılın ticaret verilerini grafiğe çevirdi. Bu ilk çubuk grafik, İskoçya’nın 1781 yılında 17 ülke ile yaptığı ithalat ve ihracatı göstermektedir.
Pasta Grafik
Playfair, grafiklerin yani görselleştirmenin veri tablolarından daha iyi iletişim kurduğunu düşünüyordu. Bu yüzden alan, pasta, çizgi ve çubuk grafikleri icat etti. Playfair’in zaman serisi planları günümüzde bile netlik modelleri olarak gösteriliyor. Aynı zamanda bu çalışması, istatistiksel grafikleri içerin ilk büyük çalışma olarak da geçiyor.
Pasta grafiğini ise ilk olarak 1801 yılında yayınlanan Statistical Breviary ‘de kullanıldı. Yani kabul edilen ilk pasta grafiği.
William Playfair’in Ölümü
William Playfair kimdir? Bugün hala kullandığımız grafikler için teşekkür etmemiz gereken kişidir. Bir mühendis, ressam, bankacı, yazar, editör, ajan… Yaşamına birçok şey sığdıran mucit, 11 Şubat 1823 yılında 63 yaşında iken Londra’da hayatını kaybetti.
