Tasarlanmış bebekler; seçilmiş bir embriyodan, genetik özellikleri istenildiği gibi değiştirilerek/geliştirilerek bebek yaratılması anlamına gelmektedir. Buradaki temel amaç, bebeklerin DNA’ya kodlanmış kalıtsal hastalıklara sahip olmalarını önlemek ve üstün özellikler kazanmalarını sağlamaktır. Mitokondrinin DNA transferindeki gelişmeler ve yeni genom düzenlemeleri sayesinde, tasarım bebeklerin üretimi artık bir bilim kurgu fikrini aşmış durumda. Yine de uygulanması düşünülen işlemlerle ilgili riskler ve etik kaygılar bulunuyor.
İçindekiler
Tasarlanmış Bebekler Teoride Nasıl Bir Süreçten Geçiyor?
Tüp bebek tedavisinde kullanılan preimplantasyon genetik tanı (PGT) olarak bilinen işlemlerle başlayan süreç; bebeğin genetik bilgisinin değiştirildiği diğer potansiyel yöntemler ve genom düzenlemesiyle devam eder. Genetiği değiştirilmiş embriyolar, istenen genetik materyalin embriyonun kendisine veya ebeveynlerin sperm/yumurta hücrelerine aktarılmasıyla elde edilebilmektedir. Embriyoların bu şekilde düzenlenmesi genetik değişikliklerin gelecek nesillere de aktarılabileceği anlamına gelmektedir. Fakat doğmamış bir bebeğin genleri üzerinde düzenlemeler yapmak hem yüzde yüz başarıya henüz ulaşmamıştır hem de etik açıdan tartışmalara sebep olmaktadır. Bazı bilim insanları bu teknolojiye, hastalıkları tedavi edebileceğini düşündükleri için göz yumarken bazıları da konuyla ilgili endişelerini dile getirmektedir.
PGT sayesinde şu anda tüp bebek üretimi için canlı embriyoların anneye implante edilmesinden hemen önce cinsiyete bağlı hastalıklar gibi çeşitli genetik özelliklerin taranmasına izin veriliyor. Yine bu yöntem sayesinde doktorlar belirli genetik koşullara yatkın olmayan embriyoları seçebiliyorlar. Bu nedenle PGT tıpta bebeklerin ciddi hastalıklar taşıması durumunda kullanılmakta.
Tasarlanmış Bebeklerin Tarihi
1996 senesinde PGT’nin kullanımının çok önemli örneklerinden biri yaşandı. Bir çift, ilk iki çocuklarının erkek olmasından dolayı üçüncü çocuklarının kız olmasını istediler ve tüp bebek yöntemi sırasında kız çocuk embriyosunun gelişmesini tercih ettiler. Ebeveynler burada herhangi bir sağlık sorunu yüzünden değil, daha dengeli bir aile yaratma arzusunu yerine getirmek için embriyo seçimini gerçekleştirdiler. Ailenin Time Magazine’de yayınlanan tasarlanmış bebek sahibi olma kararı kamuoyunda oldukça ses getirdi. Bu olay sadece cinsiyet seçimi içermesine rağmen akıllara çocukların sağlığıyla ilgili olmayan; göz rengi, saç rengi veya boy gibi özelliklerin de seçilip seçilemeyeceği sorularını getirdi.
Tasarlanmış Bebekler ve Etik Tartışmaları
Tasarlanmış bebeklere karşı üretilen sosyal argüman: bu teknolojinin gerçekçi ve erişilebilir bir tıbbi uygulama haline gelmesiyle, bu hizmeti karşılayabilen ve karşılayamayanlar arasında bölünme yaratacağıdır. Zenginler çocuklarında arzu ettikleri bütün özelliklerin seçimini yapabilecekken daha düşük sosyoekonomik düzeydeki insanlar aynı seçeneklere erişemeyecektir. Sonuç olarak ekonomik sınıflandırılmalar, gelişmiş bireyleri diğerlerinden ayıran sosyal ayrımlar ve bölünmeler yaşanacaktır.
Harvard Üniversitesi Sağlık Hukuku, Biyoetik ve İnsan Hakları Bölümü başkanı George Annas ise tasarlanmış bebeklere destek veriyor. Ebeveynler zaten çevresel seçimlerle çocuklarının yaşamlarının üzerinde yüksek derecede kontrol sahibiyken bunun genetik açıdan da yaşanmasının etik açıdan bir sorun olmadığı Annas’ın düşünceleri arasında. Örneğin; çocuklarına sanatsal değer kazandırmak isteyen ebeveynler onları sanat, resim derslerine kaydedebilir ve düzenli olarak sergiye götürebilir. Bu seçimler bir çocuğun olgunlaşma biçimini ve geleceğini etkiler. Tıpkı genetik seçimler gibi.
Şu anda birçok ülkede anlattığımız şekilde bebek tasarlamak yasal olarak imkansız. Yine de 2018 senesinde genetik olarak tasarlanmış ilk bebeklerin Çin’de doğduğu söylenmekte. Araştırmacı He Jiankui tarafından yürütülen projede, amaç bebeklerin ebeveynleri gibi HIV virüsü taşımasını önlemekti. 2019 senesinde kullandığı yöntemlerin yasal olmadığı belirtilen araştırmacı 3 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Embriyoları kontrol etme ve değiştirme becerisinin artması, doğum öncesinde çocukların sağlığını iyileştirmek için birçok olasılık sunmakta, fakat gelecekte olumsuz sonuçlara yol açabilecek sosyal yansımalar da mevcut. Sonuç olarak tasarım bebekler tıp ve bilimsel araştırma alanında büyük bir potansiyel temsil ediyor fakat ele alınması gereken birçok nokta da mevcut.
