Poligraf makinesi (yalan makinesi) nedir? Genellikle Holywood filmlerinde sıklıkla görmeye alışık olduğumuz poligraf, bir kişinin doğruyu söyleyip söylemediğini test etmek amacıyla, kişinin farklı bedensel tepkilerini kaydeden bir makinedir. Genel olarak poligraf makinesi, bir kişinin nefes alış düzeninde ve kan basıncında meydana gelen değişiklikleri kaydeder ve avuç içinde oluşan terlemeyi gözlemler.
Başka bir değişle yalan makinesi diğer yalan tespit teknikleri gibi, yalan söyleyen kişide oluşan dolaylı etkileri ölçer. Pinokyo’nun burnu gibi insanların da yalan söyledikleri zaman burunları uzamaz ancak yalan söyleyen insanda davranışsal ve fizyolojik birtakım değişiklikler meydana gelir. Poligraf makinesi de bu değişiklikleri ölçerek kişinin yalan söyleyip söylemediğine dair çıkarımlar yapmamıza yardımcı olur.
İçindekiler
Poligrafın Tarihi
Poligraf makinesi, başlığımızda da belirttiğimiz gibi halk arasında yalan makinesi olarak da bilinmektedir. Ancak bu yanlış bir tanımlamadır. Yalanları tespit etmenin bilimsel olarak kesin bir yöntemi yoktur ancak yalan söylemenin tetiklediği stres duygusundan kaynaklanan psifizyolojik reaksiyonları ölçmenin yolları mevcuttur. Bu mevcut yollar, poligraf makinesine ve daha sonra geliştirilen Computer Voice Stress Analyzer teknolojisine (Bilgisayar Ses Stresi Analizeri) ön ayak olmuştur.
1878’de İtalyan fizyolog Angelo Mosso, solunum ve kardiyovasküler tepkileri ölçmek için pletismograf adı verilen bir cihaz kullandı. Pletismografla kişilerin sorgulandığında sergiledikleri fizyolojik reaksiyonları araştırdı. Diğer bilim adamları da bu metodu örnek alıp, pletismografı geliştirme adına çalışmalarda bulundular
Kanadalı psikolog John A. Larson, 1921’de Californa Berkeley Polis Departmanı için çalışırken poligraf makinesinin bir versiyonunu geliştirdi. Geliştirdiği cihaza Yunanca kökeni ‘’polýgraphos’’ olan, Türkçesine ‘’çok yazı’’ diyebileceğimiz poligraf ismini verdi. Poligraf makinesi kan basınıcını, solunumu ve nabzı ölçüp çizelge haline getiriyordu. Leonarde Keeler,1938’de galvanik cilt tepkisini ölçmek için bu cihaza sensörler ekleyerek cihazın geliştirilmesine katkıda bulundu.
Günümüzde kullanılan poligraf makinesi vücuda yerleştirilen sensörler aracılığıyla tepkileri ölçerek, yaklaşık 100 yıl önceki makineye benzer şekilde çalışır. Cihazda kalp atış hızını, kan basıncını ölçmek için; ölçerler, solunumu ölçmek için; pnömograf tüpleri ve terlemeyi ölçmek için; parmak uçlarına yerleştirilen galvanometreler bulunur. 1940’ların sonlarında avukat John E. Reid, yalan makinesini daha da ileri taşıyacak bir teknik geliştirdi ve tekniğine Reid Tekniği ismini verdi. Bu teknik, röportajlarda ve yasal sorgulamalarda sıklıkla kullanıldı.
Modern poligraf makinesine gelecek olursak, bu makine dijitaldir ve makinenin analog versiyonuyla aynı sensörlerle çalışır. Ancak, verileri değerlendirmek için bir algoritma kullanır ve verileri bir bilgisayar programında çizelgeleştirir.
Poligraf Makinesi Nasıl Çalışır?
Yukarıda poligrafın tarihine değinirken, yüzeysel olarak nasıl çalıştığına dair ufak bilgilere de yer verdik. Ancak poligraf makinesinin nasıl çalıştığına dair daha detaylı bilgilendirmelerde bulunacağız. Yalan makinesinin amacı, önceden de belirttiğimiz gibi kişinin belirli soruları yanıtlarken doğru mu yoksa yalan mı söylediğini anlamaktır. Bir kişi poligraf testine girdiğinde, ona dört ila altı sensör bağlanır. Poligraf makinesi, sensörlerden gelen çoklu (poli) sinyallerin tek bir hareketli kağıt şeridine grafik olarak kaydeder ve sensörlerin kaydettiği veriler genellikle şunlardır:
Nabız
Kan basıncı
Nefes düzeni
Avuç içlerindeki terleme
Bazı poligraf makineleri kol ve bacak hareketlerini de kayıt altına alır.
Poligraf makinesi testi başladığında, soru sorulan kişinin sinyallerinin düzenini belirlemek için üç veya dört basit soru sorulur. Ardından asıl testin amacı olan sorular, test edilen kişiye yöneltilir ve sorgulamanın başından sonuna kadar kişinin tüm sinyalleri kaydedilir. Bu sırada, poligraf makinesi denetçisi kaydedilen grafiklere bakabilir ve herhangi bir soruya cevap verilirken, belirtilerin önemli ölçüde değişip değişmediğini görebilir. Bu işlemi aynı zamanda testten sonra da yapabilir. Genel olarak göze çarpan bir değişiklik, (daha hızlı kalp atış hızı, daha yüksek tansiyon, artan terleme gibi) kişinin yalan söylediğini gösterir. İyi eğitimli bir denetçi, poligraf makinesi kullanıldığında, yalan söylenen cevapları yüksek doğrulukla tespit edebilir. Bununla birlikte, her insan yalan söylediği zaman aynı tepkileri vermediğinden dolayı, poligraf makinesi testi yüzde yüz güvenilirdir diyemeyiz.
Poligraf Makinesi Kandırılabilir Mi?
Uzmanlara göre bu sorunun cevabı evet. Profesör Donald Grubin’e göre, yalan makinesini yanıltmak imkansız değil ancak bunun için kapsamlı bir eğitimden geçmek gerekiyor. Eğitimin yanı sıra, tecrübeli bir denetmenle de pratik yapılması şart.
İnsanlar yalan makinesini kandırmak için çeşitli ilaçlar kullanıyorlar ancak, henüz bu ilaçlar makineyi kandıracak herhangi bir etki gösteremedi. Bunun en büyük nedenlerinden biri de, gözetmenlerinin alanında uzman ve tecrübeli kişiler arasından seçilmesidir.
