Bilgisayarlar, birçok fiziksel donanımdan meydana gelen ve bu donanımlar sayesinde çalışmayı sürdüren cihazlardır. Bilgisayarın anakartı üzerinde bulunan donanımlar, bilgisayarın çalışabilmek için ihtiyaç duyduğu tüm gereksinimleri sağlarlar. “Darboğaz nedir” sorusuna cevap ararken, bilgisayarın fiziksel donanımını ve bu donanımların görevlerini iyi tanımak gerekmektedir. Bilgisayarın fiziksel donanımını iyi tanıyan bir kimse, bilgisayar satın alırken darboğazdan kaçınmayı başarabilecektir. Bu doğrultuda bu yazımızda “darboğaz nedir” sorusuna cevap verirken bilgisayarınızı darboğazdan korumak için yapabileceklerinizden de bahsedeceğiz.
Darboğaz, bilgisayarın donanımlarından bir tanesinin yetersizliğinin, başka bir donanımının performansını kısıtlaması anlamına gelmektedir. Bilgisayarın tüm donanım üyeleri, birbirlerinin performansını destekleyecek kalite ve hıza sahip olmalıdır. Buna dikkat edilmediği durumlarda bilgisayarda darboğaz meydana gelebilmektedir. Örneğin GPU alışverişi yapılırken, CPU tercihi de önemlidir. Çünkü bilgisayarınızı kullanırken CPU, GPU’nun performansını etkileyecektir. Gelin şimdi darboğaz nedir ve neden meydana gelir sorularının cevaplarına daha yakından bakalım.
İçindekiler
Darboğaz Neden Meydana Gelir?
“Darboğaz nedir” sorusuna yanıt ararken, bu olayın yazılımlardan bağımsız, tamamen bilgisayarın fiziksel donanımıyla alakalı olduğu unutulmamalıdır. Bilgisayarın donanımını tanıyan ve görevlerini bilen bir kişi, bilgisayarının darboğaza girmesine engel olabilmektedir. Peki, darboğaz neden meydana gelmektedir?
Darboğaz, bilgisayarın bir donanım üyesinin diğerinin performansına yetişememesi neticesinde kolektif performansın düşmesi durumudur. Örneğin çok yüksek performansta bir GPU kullanılırsa, bilgisayar doğal olarak grafik işlemlerinde yüksek performans verecektir. Ancak bu performansı verirken işlemci yani CPU, GPU’nun performansını karşılayamazsa, darboğaz olayı meydana gelecektir.
Yukarıdaki açıklamaya daha geniş bir perspektiften bakmak gerekirse, “darboğaz nedir” sorusunun cevabı kısaca “donanım performans uyuşmazlığı” olarak tanımlanabilmektedir. Bu noktada bilgisayar alışverişi yaparken uyumlu, dengeli ve performanslı bir sistem tercih edilmelidir. Yazımızın bir sonraki kısmında, “darboğaz nedir” sorusuna cevap olması adına, darboğaza sebep olma olasılığı en yüksek donanımları inceleyeceğiz.
Darboğaza En Sık Sebep Olan Donanımlar
Her ne kadar “darboğaz bilgisayarın fiziksel donanımından kaynaklıdır” demiş olsak da bilgisayarın her donanımı darboğaza sebep olmamaktadır. Örneğin birer fiziksel donanım üyesi olan Wi-Fi alıcısı ve batarya gibi elemanların darboğaza sebep olma ihtimali yok denecek azdır. Darboğaza genelde ana elamanlar sebep olmaktadır. Şimdi bu elemanlara bir göz atalım.
1-İşlemci
İşlemci yani CPU, bir bilgisayarın en temel donanımlarının başında gelmektedir. Bir bilgisayarın CPU’su, o bilgisayarda verilen her komutu işlemekle yükümlüdür. Kelimenin tam anlamıyla, gelen komutları “kompüte” etmektedir. Piyasada farklı fiyat etiketine sahip birçok işlemci modeli bulunmaktadır. Bu işlemcilerin güçleri ve baz frekans hızları birbirinden farklılık göstermektedir. Intel ve AMD, piyasada en çok tercih edilen ve kabul gören işlemci üreticileri konumundadır.
Daha gündelik örneklerle yaklaşacak olursak, CPU’nun kullanıcının komutlarını işlemekle yükümlü olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin bir video düzenlemesi yapan bir kimsenin asıl iş yükünü işlemci çekmektedir. Bu örnek göz önüne alındığında, işlemcilerin özellikle oyuncular ve içerik üreticileri için son derece önemli bir eleman olduğu görülmektedir. CPU kaynaklı darboğaz yaşayan bu kişiler işlerini üretmekte zorluk yaşamaktadırlar.
Özellikle oyuncular ve içerik üreticileri göz önüne alındığında, işlemciler grafik işlemcinin performansına yetişememe sebebiyle sık sık darboğaza yol açmaktadır. Bir oyuncu için en önemli donanımın grafik kart yongası olduğu bilinse de ekran kartının darboğazına engel olmak açısından işlemciye de dikkat edilmelidir.
Toplama bilgisayarlarda üreticiler CPU tercihini mevcut donanımda minimum darboğaza sebebiyet verecek şekilde yapmaktadırlar. Bu doğrultuda kendi bilgisayarlarını toplayan kişiler CPU tercihlerini iyice araştırarak, diğer donanımlarla uyumlu olacak şekilde yapmalıdırlar.
2-Ekran Kartı
GPU yani ekran kartı, bir bilgisayarın görsel tüm girdilerini işleyen ve monitöre aktarılmasını sağlayan donanımdır. Bilgisayar toplarken ya da bir laptop satın alırken en çok dikkat edilen, dolayısıyla fiyatı görece olarak en çok belirleyen donanımların başında gelmektedir. Commodore 64 ile birlikte basit bilgisayar kodlarını görselleştirmek üzere üretilen ekran kartları, günümüzde oyunları 8K’ya kadar çıkan bir kalitede oynamamıza izin vermektedir.
Giriş seviye ekran kartları genellikle işlemci yongasının içine dahil olarak gelmektedir. Bu ekran kartlarının oyun oynatmak gibi misyonları yoktur. Kullanıcının tükettiği görsel içeriğin kaliteli ve sürekli biçimde kullanıcıya aktarılmasından sorumludurlar. Daha üst seviye ekran kartlarının başka sorumluluk ve kabiliyetleri de bulunmaktadır. Özellikle Nvidia GTX ve RTX; AMD RX serisi ekran kartlarının ana amacı oyun oynatmak ve çeşitli grafik işlemlerini gerçekleştirebilmektir. Bu ekran kartları 1080p’den 8K’ya kadar birçok çözünürlükte oyun oynama ve grafik işlemleri yapabilme imkanı sağlamaktadırlar.
Ekran kartları da işlemciler gibi darboğaza sebep olabilmektedirler. Yüksek performans gerektiren grafik işlemlerde yetersiz kalan GPU performansı yaygındır. Günümüz oyunları artık bilgisayarlarda 6 ve üstü GPU belleği talep etmektedir. Yetersiz GPU belleği ve/veya çalışma baz frekansı bilgisayarınızı darboğaza sürükleyebilmektedir.
Bilgisayar üreticileri geçtiğimiz yıllarda bunu çözmek için büyük bir adım atmıştır. Bilgisayarlar artık paylaşımsız iki ekran kartıyla üretilmektedir. Bu sayede düşük performanslı GPU gündelik işleri hallederken, diğer GPU zor işlerle ilgilenmektedir. Bu da GPU’nun sistemi darboğaza sürükleme ihtimalini önemli ölçüde düşürmektedir.
3-RAM
RAM, ya da Türkçeleştirdiğimiz haliyle sistem belleği, bilgisayar donanımının vazgeçilmez parçalarından birisidir. RAM’in görevi kısa süreli veri depolaması yapmaktır. Bilgisayarda yapılan ve yapılmasına devam edilen işlemlerin verileri geçici olarak RAM tarafından depolanmaktadır.
İşletim sistemleri, artan yazılım ve oyun boyutlarıyla birlikte bilgisayarlarda ihtiyaç duyulan RAM miktarı da yükselmiştir. Henüz 10 sene öncesine kadar 4 GB iyi bir RAM miktarı olarak kabul edilirken, bu rakam iyi sistemlerde günümüzde 16 hatta 32 GB noktasına gelmiştir. Özellikle oyun oynayan kullanıcılar RAM güçlerine dikkat etmektedir.
RAM de darboğaza sebep olan donanımlardan birisi olarak karşımıza çıkıyor. Bilgisayarın kısa süreli belleğinin kaldıramayacağı miktarda iş yükünün oluşturulması darboğaza sebep olabilmektedir. Simültane olarak yapılan işlemler, RAM’e en çok yükü bindiren işlemlerin başında gelmektedir. Bunlara örnek olarak oyun oynarken Discord‘da konuşmak ya da görüntülü konuşma yaparken tarayıcıda gezinmek gösterilebilir.
Oyunlar, çalıştırıldıkları andan itibaren müsait RAM’in büyük kısmına ambargo koymaktadır. Eğer RAM’in miktarı ya da frekansı yeterli değilse, bu bilgisayarı bir darboğaza sürükleyebilmektedir. Darboğazdan kaçınmak isteyen teknoloji kullanıcıları, bilgisayar alırken RAM güçlerini olabildiğince yüksek tutmalıdır.
4-Dahili Depolama Birimi
Dahili depolama birimi, bir HDD ya da SSD şeklinde karşımıza çıkmaktadır. SSD teknolojisi, HDD’ye göre çok daha yeni bir teknolojidir. Öyle ki, en hızlı HDD dahi, en yavaş SSD’den kat kat daha yavaş bir konumdadır. Bu da modern bilgisayar üreticilerini, daha çok SSD kullanmaya yönlendirmektedir.
Bu noktada karşılaşılan ilk problem, SSD modellerinin fiyatlarıydı. Ancak geçen yıllarda HDD’li bilgisayar üretimi neredeyse tamamen durmuş, SSD raflardaki yerini çok daha makul fiyatlara almıştır. Dahili depolama biriminin sistem performansını etkileme olasılığı işlemci ve ekran kartına göre daha düşük olsa da, bu ihtimal yine de mevcuttur.
Dahili depolama birimi kaynaklı darboğazların çoğu, söz konusu diskin okuma ve yazma hızlarının yetersiz kalması sebebiyle görülmektedir. SSD’ler bu sorunu çok büyük ölçüde çözse de ilk zamanlarda geliştirilen SSD’ler dahi eskimeye başlamış, yerlerini daha modern M2 ve NvMe disklere bırakmışlardır. Bu diskler çok daha yüksek hızlarda okuma ve yazma yaparak, darboğaz ihtimalini minimuma indirmektedir.
5-Diğer Donanım Birimleri
Rehberimizde bahsettiğimiz bileşenlerin birbirleriyle uyumundan ve performansından emin olduğunuz takdirde bir darboğaz yaşama ihtimaliniz hayli düşecektir. Yine de birkaç donanım daha darboğaza indirekt olarak, minimal düzeyde sebep olabilmektedir.
Anakart, direkt olarak sistem üzerinde bir etkiye sahip değildir. Sistemin diğer fiziksel donanımlarını barındırmaktadır. Ancak eğer anakart kalitesiz veya yetersiz olarak tercih edilirse, tercih edilen diğer donanımların hızını desteklemeyebilir. Bu da en temel bilgisayar donanımının darboğaza sebebiyet vermesi anlamına gelecektir.
Bilgisayarınızın gücünü aldığı güç kaynağı da darboğaza sebep olabilen donanımlardandır. Bilgisayarların üreticiler tarafından belirlenen, çalışmak için ihtiyaç duydukları belli miktar Watt mevcuttur. Sisteme sürekli olarak bu Watt değerinin altında güç sağlanırsa bilgisayar görevleri yerine getirmekte zorlanabilmektedir. Bu da doğal olarak darboğazlara sebebiyet verebilmektedir.
Darboğazdan Nasıl Kaçınılabilir?
Bilgisayarlarda yaşanan darboğazlar donanımların uyumsuzluğundan ve/veya yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Teknoloji kullanıcıları için donanım olarak dengesiz bir bilgisayar topladıktan sonra darboğaz sorununu çözmek çok daha zor bir süreç haline gelmektedir. Bu noktada darboğaz yaşamamanın en sağlıklı yolu, darboğazdan tamamen kaçınmaktır. Bu da dengeli, uyumlu ve performanslı bir bilgisayar toplamaktan geçmektedir.
Bilgisayar satın alırken, teker teker tüm donanımların performansına ve uyumuna dikkat etmek kolay bir süreç değildir. Bilgisayar donanımları hakkında ciddi bir bilgi birikimi ve araştırma süreci gerektirmektedir. Bu dikkate alındığında, hazır sistemler almak en azından denge açısından daha sağlıklı sonuçlar verme ihtimaline sahiptir. Bilgisayar üreticileri genellikle donanımlarını birbirini destekleyecek ve birbirine uyacak şekilde tercih etmektedirler.
Ancak eğer bilgisayarınızı kendiniz toplamaya kararlıysanız, dikkat etmeniz gereken bazı noktalar mevcuttur. Temel odak noktanız, topladığınız bilgisayarı hangi amaçla kullanacağınız olmalıdır. Örneğin zamanının büyük bir kısmını video düzenlemeye ayıracak bir kişinin, bilgisayarını alırken CPU’yu öncelemesi gerekmektedir. Aynı şekilde bilgisayarında aynı anda birçok işi yapmayı düşünen bir kullanıcı, RAM miktarına önem göstermelidir.
Eğer bir kullanıcı oyun oynamayı düşünüyorsa, topladığı bilgisayarın mutlaka güçlü ve performanslı bir GPU’su olmalıdır. Amaca uygun toplanan sistemlerde darboğaz olasılığı önemli şekilde düşmektedir. Bilgisayarda sıklıkla tercih edilecek eyleme uygun olarak tercih edilecek yüksek performanslı bir işlemci, çoğu sorunu çözebilmektedir.
Bilgisayarlarda Darboğaz Sorunu Nasıl Çözülür?
Bilgisayarlarda darboğaz sorunu yaşamamanın en etkin yolu darboğazdan kaçınacak bilgisayar sistemlerine sahip olmaktır. Ancak çeşitli sebeplerle darboğaza yol açabilecek bir sistem toplamışsanız ve darboğaz yaşamaya başladıysanız da deneyebileceğiniz bazı çözümler mevcuttur.
Darboğaz yaşanan sistemde ilk adım, darboğaza sebep olan donanım üyesini tespit etmektir. Bu noktada öncelikle bilgisayarınızda çeşitli yazılımlarla donanım arızası olup olmadığını tespit edebilirsiniz. Frekans hızı düşük çalışan bir RAM, disk hasarı olan bir SSD gibi sebeplerle bilgisayarın kolektif performansı düşük olabilmektedir. Bundan dolayı ilk olarak donanımlarda hasar olup olmadığı kontrol edilmelidir. Eğer bir hasar mevcutsa, en sağlıklı çözüm bu donanım elemanının onarılması ya da değiştirilmesidir.
Ancak darboğaza sebep olan tek sebep bir donanım arızası olmamaktadır. Bazen donanım elemanları yetersiz performans gösterdiği için de darboğazla karşı karşıya kalınabilmektedir. Bu noktada bilgisayarınızda yapmış olduğunuz işlemlere göre darboğaza sebep olan donanımı tespit edebilirsiniz. Oyun oynayan bir kullanıcının ilk odağı GPU’su iken, sıklıkla video düzenleyen birisi için bu donanım CPU olmaktadır.
Bunlara dikkat edilerek yetersiz donanım tespit edilip bu donanımın yükseltilmesiyle, darboğaz sorunundan kaçınılabilmektedir. Sonuç olarak darboğazın önlenebilecek ve ortaya çıktıktan sonra da giderilebilecek bir sorun olduğunu söyleyebiliriz. Bilgisayarınızın donanımlarını planlı bir şekilde seçerek darboğaz sorunundan kolaylıkla kaçınabilirsiniz.
