Charles Babbage, matematikçi, filozof, mucit ve makine mühendisidir. Dijital programlanabilir bilgisayar kavramını ortaya çıkaran bilgisayarın öncü mucitlerindendir. Babbage, birçok tarih kaynağında “bilgisayarın babası” olarak gösterilir.
Bilgisayarın öncüsü Babbage, ilk otomatik bilgi işlem motorlarını tasarladı. Onun için “bilgisayarları icat etti ama inşa edemedi” demek yanlış olmaz. Babbage, mekanik hesaplama motoru, fark motoru ve analitik motorlar için ayrıntılı planlar yaptı.
İlk eksiksiz Babbage Motoru, tasarımından tam 153 yıl sonra, 2002’de yine Londra’da tamamlandı. “2 Numaralı Fark Motoru” adı verilen tasarımın orijinal çizimlerine tamamen sadık kaldılar. Tasarımda yaklaşık 8.000 parça kullandılar.
Peki neydi bu tasarım? Charles Babbage bu makineyi neden icat etmek istedi? Geçmiş bir gelecek olan bu tasarım neyi amaçladı? Daha karmaşık gelecek tasarımların temelini oluşturan ilk mekanik bilgisayarlara yaptığı katkılarla bilinen Charles Babbage’ı daha yakından tanıyalım.
İçindekiler
Charles Babbage: Gençliği ve Eğitim Hayatı
Charles Babbage, 26 Aralık 1791’de İngiltere’nin Londra şehrinde doğdu. Babbage’ın doğum yeri hakkında bazı anlaşmazlıklar var. Ancak Oxford Ulusal Biyografi Sözlüğü’nde Babbage İngiltere’nin Londra şehrinde Walworth Road’da 44 Crosby Row’da doğdu. (Hatta bu parlak dehanın doğumunu anmak için Walworth Road ve Larcom Street’in kavşağına mavi bir plaket yerleştirdiler)
Banker, bankacı ve haliyle çok zengin olan Benjamin Babbage ve Elizabeth Teape’nin dört çocuğundan biriydi. Babası Benjamin ve William Praed’in ortağıydı. Praed, 1774’ten 1808’e kadar Avam Kamarası’nda yer alan bir ünlü bir İngiliz iş insanı, bankacı ve politikacıydı.
Babbage henüz 8 yaşındayken ciddi bir ateşli hastalık geçirdi. Bu sık sık tekrar ediyordu. Neredeyse hayatını kaybedecekti. Aile doktorunun da önerisiyle ateşten kurtulmasına yardımcı olması için Exeter yakınlarındaki Alphington’daki kırsal bir bölgeye taşındılar.
Bir süre burada eğitimine devam eden Babbage, daha sonra Totnes’deki VI King Edward Okulu’na girdi. Ancak Babbage’ın sağlık durumu kötüye gidiyordu. Bu nedenle sonunda eve döndü ve eğitimine eve gelen özel öğretmenlerle devam etti.
Sağlık durumu biraz düzelince Enfield, Middlesex’deki küçük Holmwood Akademisi’ne girdi. Bu okulun oldukça zengin bir kütüphanesi vardı. Babbage orada zaman geçirmeyi çok seviyordu ve matematik sevgisi de yine o kütüphanede filizlenmeye başladı.
17 yaşında ise yine eve gelen Oxford Üniversitesi hocalarından biri sayesinde çok şey öğrenmeye başladı. Cambridge Üniversitesi’ne girmek istiyordu ve hocası bu okula kabul edilmesi için tüm klasikleri ona okuttu ve öğrenmesini sağladı.
Cambridge Üniversitesi Zamanları
Charles Babbage,1810’da Cambridge’deki Trinity College’ın Matematik Bölümü’ne girmeyi başardı. 1812’de Cambridge’deki Peterhause College’e geçti ve 1814’te buradan en yüksek dereceyle mezun oldu. 1817’de de yüksek lisans derecesini tamamladı.
Cambridge’deyken çeşitli topluluklara üye oldu. Analitik Düşünce Topluluğu’nda matematikçi George Peacock ve John Herschel gibi önemli isimlerle bir araya geldi. Herschel matematikçi, mucit, kimyager, astronom ve deneysel fotoğrafçısıydı. Yaptığı en önemli şeylerden biri Julian gün sistemini astronomide kullanılmasını sağlamak oldu.
Babbage ayrıca, doğaüstü olayları araştıran “Ghost Club” ve herhangi birinin suç işlemesi durumunda üyelerin birbirlerini tımarhaneden kurtaracakları sözünü verdiği “The Extractors Club” da dahil olmak üzere birkaç ilginç kulübe üye oldu.
Cambridge’den Sonra Charles Babbage
Charles Babbage lisans eğitiminden sonra Kraliyet Enstitüsü’nde öğretim görevlisi oldu. Burada Astronomi alanında ders vermeye başladı. 1816’da Birleşik Krallık’ın Ulusal Bilimler Akademisi olan “Royal Society” üyesi oldu. 1820’de Astronomi Topluluğu’nun kurulmasına yardım etti.
1824’te matematiksel ve astronomik tabloları hesaplamaya yarayan bir cihaz icat etti. Bu icat sayesinde bir altın madalya ödülü aldı. 1828’den 1839’a kadar ise Cambridge Üniversitesi Lucasian matematik kürsüsünde ders verdi.
Charles Babbage Neler Yaptı?
Bilim o zamanlar yerleşik bir meslek değildi. Bilimden bihaber birtakım baskın inanışlar vardı ve insanların yenilikleri kabul etmesi de oldukça zor oluyordu. Fakat bazı bilim insanları diğerlerine göre biraz daha şanslıydı.
Eğer bir bilim insanı zenginse ve yaptıklarını kendi imkanıyla destekliyorsa daha bağımsız ve özgür hareket edebilirdi. Charles Babbage de bu şanslı bilim insanlarından biriydi; etrafındaki insanlar tarafından beyefendi bir bilim insanı olarak tanındı.
Babbage’ın ilgi alanı, o günün en cömert standartlarına göre bile çok yönlü ve genişti. 1813 ve 1868 yılları arasında altı eser ve yaklaşık doksan makale yayımladı. Üretken bir mucit, matematikçi, bilim insanı, bilimsel kurumun reformcu eleştirmeni ve politik iktisatçıydı.
Deniz feneri sinyalizasyonuna öncülük etti. Retina, makula ve optik diskin gözlenmesi amacıyla oftalmoskop cihazını icat etti. Demiryolu felaketlerinden önce veya o an yaşanan koşulları bilemek için “kara kutu” kaydediciler önerdi.
Hayatının büyük kısmını ondalık para birimini savunarak geçirdi. Kömür rezervleri tükendiğinde kullanılması için gelgit gücünü önerdi. Demiryolundaki inek kazalarını önlemek için inek yakalayıcı tasarladı.
Vagonlar için emniyetli hızlı bırakma kaplinleri (güç aktarım sistemleri) bir altimetre, sismik dedektör, gemiler için römorkör, renkli tiyatro salonu aydınlatması gibi daha birçok şey icat etti ya da önerdi.
Babbage’ın ilgi alanları da ilginçti. Bunlar arasında kilit açma, şifreler, satranç, silahlar, dalış aletleri ve denizaltı vardı. Babbage, ülkesinde tartışmalı ortamların renkli ismi ve önemli bir figürdü. Tanınmayı ve ilgi odağı olmayı seven bu kendine has kişilik, Cambridge’deki Lucasian matematik kürsüsünün kendisine verilen tek onur olduğunu düşünüyordu. Bunu yeterli bulmuyor, girdiği ortamlarda bununla ilgili homurdanarak ve üzülerek bahsediyordu.
Bilgisayarın Atası Fark Motoru: Difference Engine’in Tasarımı
Fark Motoru, hesaplama ve bilgisayar tarihine bakıldığında bunun en önemli simgelerinden biri olmuştur. Aslında Fark Motoru bilinen ilk başarılı otomatik hesap makinesidir. Bu icat bilgisayara giden yolu açan ilk şeydir.
Babbage, matematiksel tabloları mekanik olarak hesaplama fikrini ilk olarak 1812’de benimsedi. Bu fikriyle ilgili bir şeyler yapmak istedi ve önce matematiksel hesaplamaları sekiz ondalık basamağa kadar gerçekleştiren küçük bir hesap makinesi yaptı. 1823’te ise, matematiksel hesaplamaları 20 ondalık basamağa kadar hesaplayan makine olan “Difference Engine” yani Fark Motoru’nun tasarımı için devlet desteği aldı.
Fark Motoru oldukça dijital bir cihazdı. İlk bakışta hesap makinesi gibi dursa bile basit bir hesap makinesinden çok daha kabiliyetliydi. Değişken sayısı yüksek olsa da ardı ardına işlemler yapabiliyordu. Üstelik karmaşık problemleri bile mümkün hale getiriyordu. Tüm bu nedenlerden dolayı bilgisayarın atası olarak kabul edildi.
Fark Motoru ayrı rakamlarla çalışıyordu. Bu rakamlar, ikili rakamlar (bitler) yerine dişli çarklardaki konumlarla temsil ediliyordu ve ondalıklardı. Dişli çarklardan biri dokuzdan sıfıra döndüğü zaman, bir sonraki çarkın rakamı taşıyarak bir konum ilerlemesini sağlıyordu. Tıpkı modern bilgisayarlar gibi, Fark Motoru da depolamaya, verilerin daha sonra işlenmesi için geçici olarak tutulduğu bir yere sahipti.
Fark Motoru’nun yukarıdaki fotoğrafta görünen kısmı 1932’de Charles Babbage’nin mühendisi olan Joseph Clement yaptı. Bu cihaz yaklaşık 2 bin parçadan bir araya geldi ve tüm makinenin ancak 7’de 1’ini gösteriyor. Neredeyse bir oda boyutunda tasarlanan Fark Motoru, Babbage tarafından hiçbir zaman inşa edilmedi.
1833’te ise tasarım ve yapım, makineyi yapmaktan sorumlu olan Clement tarafından kendisine ödeme yapılmadığı için durdu. Böylece makine tamamlanmadı ve yapım için üretilen 12 bin parça da hurda oldu.
George Scheutz’un Başarılı Çalışması
Babbage, 1856’dan sonra zamanını ve servetinin çoğunu Fark Motoru’nun yapımına adadı, ancak bunun için yaptığı çeşitli tasarımlardan hiçbirini tamamlamayı asla başaramadı. 1854’te, İsveçli bir matbaacı olan George Scheutz, Babbage’nin Fark Motoru tasarımlarına dayanan bir makineyi başarıyla yaptı.
Bu makine matematiksel ve astronomik tabloları benzeri görülmemiş bir doğrulukla basmayı başardı. Bu makine İngiliz ve ardından da Amerikan hükümetleri tarafından kullanıldı. Ölümünden sonra Babbage’ın çalışmalarını oğlu Henry Prevost Babbage devam ettirmeye çalıştı. Fakat Fark Motoru hiçbir zaman başarıyla tamamlanmadı.
Fark Motoru Yıllar Sonra Tamamlandı
Fark Motoru asla bitmedi. Babbage tasarladığı bu kocaman motoru yapmak için devlet desteği almıştı. Ama burada bir sorun ile karşılaştı. Verilen destek maalesef düzenli olarak eline ulaşmadı.
Bu durum karşısında maliyetin çoğunu Babbage kendisi karşıladı. Clement’in ödeme almadığı için 1833’te çalışmayı bırakmasının sebebi de bu oldu. Devlet ödemesi gelmiyordu ve Babbage de Clement’in parasını karşılayamadı.
Fark Motoru ilk kez tasarlandıktan 153 yıl sonra yine Londra’da evinde tamamlandı. Projede özgün çizimlere sadık kaldılar. Sonunda 8 bin parça, 5 ton ağırlık ve 3 buçuk metre uzunluğunda bir makine ortaya çıktı. Bu cihazın kullanımı oldukça kuvvet gerektiriyor ve Science Museum London’da gösteriliyor.
Charles Babbage’ın Kişisel Yaşamı ve Ölümü
Charles Babbage, babasının isteğiyle 1814’te Georgiana Whitmore ile dünya evine girdi. Çiftin sekiz çocuğu oldu. Bunlardan sadece üçü yetişkinliğe kadar yaşadı. Çift, 1815’te Portland Place’den Londra’ya yerleştiler. Babbage eşini kendisi seçmemesine ve evliliğinin bir aşk evliliği olmamasına rağmen evlilik hayatında çok mutlu oldu.
Fakat çok geçmeden 1827’de babasını kaybetti ve ardından hayatında adeta büyük bir trajedi yaşadı. En sevdiklerini teker teker kaybetti. İlk olarak sorunlu ilişkiler içerinde olduğu babası, ikinci oğlu ve kendisiyle aynı adı taşıyan Charles, eşi Georgiana ve yeni doğan oğlunun ölümü peş peşe gerçekleşti.
Babbage teselli edilemez bir haldeydi. Kendini sadece işine verdi. Babasının da ölümüyle kendisine 100 bin sterlin değerinde, dönemin şartlarına göre muazzam büyüklükte mülk kaldı. Olanca zenginliğine rağmen Babbage, bir daha asla mutlu olmadı ve evlenmedi.
1830’larla birlikte Babbage, Londra’da sosyal hayatın aranan bir siması olmuştu. Özellikle Cumartesi akşamları Londra’da sosyal yaşam ışıl ışıl olurdu. Babbage’in Dorset Caddesi’ndeki evi ise, sosyal ve entelektüel hayatın merkezi haline gelmişti.
Bu evde ünlüler, sosyete hayatının ileri gelenleri, yazarlar, aktörler, bilim insanları, piskoposlar, bankacılar ve sanayiciler bir araya geldi. Her Cumartesi akşamı bilim, edebiyat, felsefe ve sanattaki son gelişmeler yine bu evde duyuldu ve konuşuldu. Babbage çevresinde öykücü olarak ünlüydü ve akşam yemeklerinin aranan konuğu olmuştu.
Fakat diplomasi Babbage’ın işi değildi. Bu alanda yeteneği yoktu. Kişiliği sertti, gururlu ve oldukça ilkeli biriydi. Birçok bilimsel kuruma acımazsız eleştirilerde bulunur ve bundan asla pişman olmazdı. Hatta bu nedenle desteğine ihtiyacı olduğu birçok kişiyi gücendirip küstürmüştü. Haklı olduğunda kabalaşırdı. Sanki haklı olmak ona kaba olma hakkını veriyordu.
Hayatıyla ilgili yazılan ilk biyografi “Irascible Genius: A Life of Charles Babbage, Inventor” olarak adlandırıldı. Kitabın başlığında “Irascible genius” yani “çabuk sinirlenen deha” olarak nitelenen Babbage’in öfkesi tarihsel portresinin belirleyici özelliği olmuştu.
Babbage, 18 Ekim 1871’de Londra’da hayatını kaybetti ve mezarı Londra’daki Kensal Green Mezarlığı’nda bulunuyor.
